Jens Turau  [ DW ]

16. 09. 2024. 09:16

Radikalna desnica i ljevica: Tektonska pomjeranja u Njemačkoj

Mnogi su to očekivali, ali šok je ipak bio veliki: Kada su se 1. septembra uveče na ekranima pojavile prve projekcije rezultata izbora u istočnonjemačkim pokrajinama Tiringiji i Saksoniji, bilo je jasno da je  djelimično desno-ekstremistička Alternativa za Njemačku (AfD) veliki pobjednik.

U Tiringiji je postala najjača stranka, daleko ispred etabliranih partija Demohrišćana(CDU) i Socijaldemokrata(SPD), a u Saksoniji je osvojila 30,6 odsto.

Savez Sara Vagenkneht dvocifren

Konzervativni ljevičarski Savez Sara Vagenkneht (BSW), koji su početkom godine osnovali bivši članovi stranke Ljevice, takođe se probio visoko osvojivši 11,8 odsto u Saksoniji i 15,8 procenata u Tiringiji.

I jedna i druga stranka, AfD i BSW, trenutno su odlučujući faktor političke moći u obje savezne pokrajine. Pritom su njihove glavne teme odbacivanje otvorene politike azila i migracija i odustajanje od snažne podrške Ukrajini u borbi protiv Rusije.

Takav razvoj događaja je prekretnica za  njemački partijski sistem. Ovako masovni odmak glasača od starih etabliranih stranaka, kao što su CDU i SPD, u Njemačkoj se nikada do sada nije dogodio.

Novi partijski sistem

Politikolog Endre Borbat prati razvoj njemačkih partija za berlinski Naučni centar za društvena istraživanja.

„Postoje dvije perspektive: jedna kaže da su nove stranke poput AfD-a ili BSW, reakcija na aktuelne događaje, kao što je spor u vladajućoj koaliciji ili opšte razočaranje u narodne stranke“, kaže on za DW.

Ali postoji i drugo, fundamentalno objašnjenje, koje ide korak dalje, kaže Borbat:

„U toku je sistematska transformacija, društvena promjena. A nove stranke to predstavljaju. Uvjeren sam da su razlozi (za ovo što se dogodilo na izborima) promjene u društvu kroz nove teme kao što su migracije ili evropske integracije ili klimatske promene. Ta pitanja stare velike stranke ne predstavljaju na dobar način.“

Njemačkom su dugi niz godina vladale tri stranke

U Njemačkoj se konzervativna CDU (sa sestrinskom strankom iz Bavarske, CSU) i SPD nazivaju „narodnim strankama“ jer su bile velike i za – svakog. Bave se svim pitanjima.

One su dugi niz decenija određivale politička dešavanja, zajedno sa ekonomski liberalnom partijom FDP.

Ostale male stranke, poput nacionalističke Njemačke partije (DP), nestale su između 1950. i 1960. godine. To nisu promijenili čak ni neki izborni uspjesi, na primjer desničarske ekstremističke Nacionalne demokratske partije Njemačke (NPD) krajem šezdesetih.

Do danas su svi kancelari Njemačke bili članovi ili CDU ili SPD.

Ulazak Zelenih u Bundestag

Prva suštinska promjena bio je ulazak Zelenihu Bundestag 1983. Pitanja koje je pokretala ta stranka, kao što su zaštita životne sredine i klime, odbacivanje nuklearne energije i međunarodna mirovna politika, etablirane stranke dugo nisu ozbiljno shvatale.

Nakon ujedinjenja Njemačke 1990. godine, u Bundestag je ušla i Ljevica, stranka-nasljednica SED, bivše vladajuće partije u Istočnoj Njemačkoj. Ali, posljednji izbori pokazuju da se ta stranka bori za opstanak.

„Ljevica je nekada imala jedinstveno mišljenje oko ekonomskih i socijalnih pitanja. Ali ta stranka sada ima problema da se pozicionira o novim pitanjima“, kaže Borbat.

Ljevica se tako sada fokusira na rodna pitanja i time odbija svoje redovne glasače, ocjenjuje berlinski politikolog.

Danas nedostižni Vili Brant

U isto vrijeme dok nacionalističke snage jačaju, velike stare stranke gube popularnost. U 14 od 16 njemačkih pokrajina i dalje vladaju CDU, CSU ili SPD, ali je na posljednjim saveznim izborima SPD, sa aktuelnim kancelarom Olafom Šolcom kao kandidatom, osvojila samo 25,7 odsto glasova.

To mu je ipak bilo dovoljno da se formira vladu zajedno sa Zelenima i FDP.

Poređenja radi: SPD je postigla najbolji rezultat ikada na saveznim izborima 1972. pod kancelarom Vilijem Brantom, osvojivši 45,8 odsto glasova. I CDU i SPD danas mogu samo da sanjaju o takvoj podršci.

Endre Borbat procjenjuje da je gubitak povjerenja u etablirane stranke trend koji prevazilazi Njemačku:

„To se prije svega odnosi na socijaldemokrate, jer to uočavamo i u drugim evropskim zemljama. Socijaldemokratske partije gube prvenstveno od zelenih ili radikalno lijevih grupacija. S druge strane, AfD je velika opasnost za CDU, jer mnogi glasači AfD-a ranije ili uopšte nisu glasali, ili su glasali za CDU.“

Savjet etabliranima: Umjereno o azilu i imigraciji

Šta etablirane stranke mogu da urade kako bi povratile izgubljeno povjerenje? SPD i CDU trenutno se takmiče koja će više da pooštri politiku azila i imigracije, što je takođe direktna posljedica izbornih rezultata u Saksoniji i Tiringiji. Endre Borbat smatra da je to pogrešno.

„Ako savezna vlada više govori o tim problemima, o radikalnim mjerama, onda ona donekle normalizuje AfD. Zato mislim da je pogrešno previše se fokusirati na ta pitanja“, kaže politikolog.

Drugim riječima to bi značilo da se ozbiljno shvati zabrinutost građana, ali i da se ukaže kakvi politički potezi se ne smiju povlačiti. I ne dozvoliti da radikalna AfD diktira tempo.

„Ne kažem da popularne stranke ne bi trebalo da govore o tim pitanjima, ali treba dobro da razmisle kako o tome govore“, kaže Borbat.

„Partije ostaju važne“

Istovremeno, u ovako uzavrelom i populističkom raspoloženju, u lokalnim samoupravama je sve teže pronaći ljude koji su spremni da preuzmu funkcije. Da li se suštinski smanjuje uloga i značaj partija?

Njemački Ustav strankama daje ustavni status i navodi da one učestvuju u političkom odlučivanju naroda. Presudno učestvuju.

Endre Borbat smatra da je važno da to tako i ostane: „Naravno, strankama je uvijek potreban impuls stručnjaka i društvenih pokreta, ali ja ipak vjerujem da predstavnička demokratija ne funkcioniše bez stranaka.“

Ali, etablirane stranke u Njemačkoj se u ovom trenutku suočavaju sa dubokom krizom povjerenja.

*tekst je najpre objavljen na nemačkom jeziku