Samanta Bejker  [ DW ]

07. 08. 2025. 06:51

Kako da pakleno ljeto ne ruši zdravlje i ekonomiju

U zemlji sa 1,4 milijarde ljudi — gdje najmanje polovina radne snage radi na otvorenom, a samo 10% ima klima-uređaj kod kuće — vrućina nije samo neprijatnost. Ona predstavlja prijetnju za ekonomiju, egzistenciju i zdravlje.

„Toplotni talasi postaju sve češći uIndiji, šire se na nove geografske oblasti i javljaju se ranije nego što se očekivalo“, rekla je Purnamita Dasgupta, profesorka ekološke ekonomije na Univerzitetu u Delhiju. Tokom ovih talasa, temperature mogu da premaše 50 stepeni.

Sa rastom temperatura - produktivnost opada. Samo u 2023. godini, Indija je, prema medicinskom časopisu Lanset, izgubila 182 milijarde potencijalnih radnih sati zbog ekstremnih vrućina. Do 2030. godine, zemlja bi mogla da izgubi ekvivalent 34 miliona poslova sa punim radnim vremenom.

Poljoprivreda i građevina biće najteže pogođene, ali rizici se ne ograničavaju samo na rad na otvorenom. Loše provjetrene kuće u gusto naseljenim područjima zadržavaju toplotu, što otežava oporavak od visokih dnevnih temperatura.

Vlasti počinju da reaguju. Neke lokalne uprave uvode propise kojima se poslodavci obavezuju da obezbijede hladovinu, pauze i vodu. Pojedini poslodavci samostalno preduzimaju mjere kako bi povratili izgubljenu produktivnost.

„Ali realnost je da u većini slučajeva produktivnost ipak opada,“ kaže Dasgupta. Na 35 stepeni, radnik koji obavlja posao srednjeg intenziteta gubi oko 50% radnog kapaciteta.

Kada se takav pad proširi na cijelu ekonomiju, on postaje ogroman teret za privredu.

Globalni uticaj vrućine na privredni rast

Prema organizaciji Klajmat transparensi, u 2021. godini je vrućina prouzrokovala gubitke od oko 159 milijardi dolara u sektorima kao što su proizvodnja, poljoprivreda, usluge i građevina — što čini 5,4% BDP-a Indije. Slični gubici se predviđaju za zemlje poput Tajlanda, Kambodže i Pakistana do 2030. godine.

Ovi gubici posebno ugrožavaju zemlje u razvoju sa ambicioznim ciljevima rasta, poput indijskog plana da do 2047. postane potpuno razvijena zemlja.

A problem je globalan. Ekonomski gubici izazvani vrućinom SAD već sada koštaju oko 100 milijardi dolara godišnje. Američki trust mozgova Atlantski savjet prenosi da bi taj iznos mogao dostići 500 milijardi dolara godišnje u narednih 25 godina. U Evropi, toplotni talasi su već smanjili BDP za 0,3 do 0,5%. Možda to ne izgleda mnogo, ali ako se prilagođavanje vrućini ne ubrza, ti gubici mogli bi da se učetvorostruče do 2060.

Vrućina i zdravlje: tiha vanredna situacija

Vrućina ne šteti samo ekonomijama — ona ugrožava i živote. Istraživači sa univerziteta u Berkliju procjenjuju da samo jedan dan ekstremne vrućine u Indiji dovodi do 3.400 mrtvih više od prosjeka, a petodnevni toplotni talas podiže taj broj na oko 30.000.

Evropa, najbrže zagrijavan kontinent na svetu, već osjeća smrtonosne posljedice. Samo tokom ljeta 2022. godine, visoke temperature su dovele do 61.000 prekomernih smrti, uglavnom među starijima.

„Svi mislimo na toplotni udar ili iscrpljenost – zamislimo osobu koja kolabira na kraju trčanja po vrućem danu – i to su očigledni slučajevi,“ kaže dr Sendi Robertson, urgentni ljekar iz Velike Britanije. „Ali zapravo, najgori dio bolesti dolazi dan ili dva kasnije.“

U Indiji, Dasgupta kaže da siromašni radnici koje je intervjuisala često ni ne stignu do ljekara zbog tegoba izazvanih vrućinom, jer ni ne shvate da im je potrebna pomoć. Tokom toplotnih talasa u Velikoj Britaniji, Robertson primjećuje porast moždanih udara, respiratornih problema, srčanih napada — pa čak i povreda izazvanih nasiljem, jer se agresivnost povećava sa porastom temperature. Dugotrajna izloženost vrućini povezuje se i sa oboljenjima bubrega, lošim mentalnim zdravljem i smanjenim kognitivnim sposobnostima.

Ni zdravstveni radnici nisu imuni na vrućinu. Mnoge britanske bolnice nemaju klimatizaciju. Kada temperatura u bolničkim odjeljenjima pređe 26 °C, dolazi do pregrijavanja koje ugrožava bezbjednost pacijenata, opterećuje osoblje i uzrokuje kvarove opreme, uključujući frižidere u kojima se čuvaju ljekovi koji spasavaju živote.

„Imali smo slučajeve da IT-sistemi bolnica potpuno otkažu jer su se pregrijali,“ kaže Robertson. „Ako uz to imate pretrpano odjeljenje i ekstremnu toplotu, dan postaje još stresniji, a pad sistema dodatno otežava rad.“

Robertson preporučuje jednostavne korake za zaštitu tokom vrućina, kao što su provjera da li neki ljekovi utiču na toleranciju tijela na toplotu, obilazak starijih komšija i rashlađivanje domova noćnom ventilacijom i zatvaranjem roletni tokom dana.

Dizajniranje gradova za ublažavanje vrućine

Opasne temperature koje pune hitne službe češće se javljaju u gradovima. Asfalt, beton i druga urbana infrastruktura apsorbuju i ispuštaju toplotu mnogo više nego prirodna staništa, poput šuma. U posebno gustim gradovima sa malo zelenih površina, ovaj efekat urbanog toplotnog ostrva povećava dnevne temperature za do 7 °F (3,9 °C) u poređenju sa okolnim područjima.

Jedan od načina da se ublaži uticaj vrućine jeste klima-uređaj, koji može biti ključan za ranjive grupe, poput starijih osoba. Ali ako klima-uređaji rade na električnu energiju iz fosilnih goriva, doprinose emisijama gasova staklene bašte koje pogoršavaju klimatske promjene i same toplotne talase. Klimatizacija takođe pojačava efekat toplotnog ostrva, podižući noćne spoljne temperature za oko 1 °C.

Umjesto toga, pametno urbanističko planiranje koje uključuje mnogo zelenih površina i druge jednostavne trikove je ključno, kaže Nik Rajković, arhitekta i profesor na Univerzitetu u Bafalu.

U Sevilji (Španija), uske ulice stvaraju sjenku i snižavaju temperaturu. Los Anđeles je obojio ulice u bijelo da bi reflektovao toplotu. U kineskom gradu Šjamenu, zeleni krovovi su snizili gradsku temperaturu za skoro 1 °C.

„Nekada smo sadili drveće uz ulice jer je ono rashlađivalo konje dok su vukli kola“, primjećuje Rajković.

Još jedan koristan pristup je razmišljanje o dizajnu zgrada. Kao i kod gradova — vrijedi se okrenuti prošlosti.

„Prije nego što je izmišljena klima, oslanjali smo se mnogo više na prirodnu ventilaciju u zgradama,“ kaže Rajković.

U suvoj jugozapadnoj oblasti SAD, Indijanci iz plemena Pueblo razvili su stil gradnje sa debelim zidovima od mješavine zemlje, pijeska i slame koji danju upijaju toplotu, a noću je ispuštaju. Ravni krovovi takođe skupljaju kišnicu. U Burkini Faso, dupli krovovi razdvojeni vazdušnim slojem omogućavaju odvođenje toplote i hlade čitave zgrade.