Božidar Denda

Geopolitički preokret u ovalnom kabinetu sa Zelenskim u glavnoj ulozi

U svijetlu nedavnog incidenta u Bijeloj kući, gdje je došlo do žustre rasprave između predsjednika SAD-a Donalda Trampa i Potpredsjednika Džeja Di Vensa sa jedne te ukrajinskog predsjednika Volodimira Zelenskog sa druge strane, jasno je da se geopolitičke okolnosti oko rata u Ukrajini drastično mijenjaju. Nesporazum, koji se dogodio 28. februara 2025., mogao bi imati dalekosežne posljedice na dalji politički smjer Ukrajine i njen međunarodni položaj, uprkos tome što je Zelenski dobio podršku od lidera Francuske, Njemačke, Velike Britanije i Evropske unije.  

Zelenski, koji je tokom rata ali i samo par dana prije posjete Trampu, izjavljivao da Ukrajina neće ustupiti ni pedlja okupirane teritorije Putinu, tražio je od SAD-a dodatne sigurnosne garancije, uključujući još oružja. Tramp, s druge strane, smatra da takav pristup nije održiv za postizanje mira, naglašavajući da nije moguće postići rješenje putem rata, već pregovorima. To je izazvalo veliku napetost i tenzije u Ovalnom kabinetu, jer su se pristupi dvaju lidera pokazali radikalno različitim, zbog čega je došlo do žustre rasprave pred kamerama a potom i do otkazivanja zajedničke konferencije za novinare dok pripremljeni sporazum o eksploataciji rijetkih minerala u Ukrajini nije potpisan. Takav razvoj događaja u Bijeloj kući ranije nije viđen pa stoga možemo govoriti o nezabilježenom međunarodnom i diplomatskom incidentu u čitavoj dosadašnjoj istoriji Amerike.

 Zelenski je, prema nekim izvještajima, pokušao da privoli SAD da preuzme apsolutnu odgovornost za sigurnost Ukrajine, što je Tramp smatrao neprihvatljivim. Dodatnu crtu neozbiljnosti ukrajinski lider je pokazao kroz krajnje neformalan i neprikladan izgled tokom sastanka, kada se pojavio u džemperu i farmerkama, što dodatno ukazuje na njegovu neodmjerenost u diplomatskom kontekstu, pa i izostanak elementarne pristojnosti i poštovanja svojih domaćina i samog događaja. Incident, u kojem je Zelenski pokazao nespremnost za mir, mogao bi se smatrati izrazom njegove odlučnosti da nastavi rat uz podršku Zapada do konačne pobjede protiv Rusije, bez obzira na cijenu koju Ukrajina za to plaća.

 Propali sastanak u ovalnom kabinetu nije samo prikazao karakter ukrajinskog lidera, već je otkrio i dublje političke interese iza kulisa. Iako se međutim, na prvi pogled činilo da Zapad stoji ujedinjen u podršci Ukrajini, ovaj nemili događaj jasno ukazuje na duboku suprotstavljenost političkog pristupa bivše i sadašnje američke administracije, kao i na oštru podjelu između Sjedinjenih Američkih Država sa jedne i Evropske unije i Velike Britanije na drugoj strani. Trampov pristup mirovnim pregovorima, koji je u suprotnosti s politikama koje su zastupali predsjednici poput Džoa Bajdena, kao i većina evropskih lidera, može se tumačiti kao pokušaj redefinisanja međunarodnih odnosa, možda čak i promjene glavnog geopolitičkog kursa amerike prema Rusiji. Ako međutim, kolektivni zapad ostane bez “svoje lokomotive” to će biti težak udarac za njega, sa mogućim nesagledivim posljedicama  po njegovu budućnost pa i sam njegov opstanak.

Isto tako pod znak pitanja lako može doći budućnost NATO-a i dalje političko povezivanje Evropske unije i Sjedinjenih Američkih Država. Tramp je od ranije najavljivao moguće carine na robu iz Evrope i kritikovao evropske države zbog nedovoljnog ulaganja u vlastitu odbranu. Ako zaista dođe do udaljavanja između SAD-a i EU, to bi moglo izazvati duboke promjene u međunarodnoj političkoj dinamici, u kojoj bi Rusija mogla postati sve bliži partner Sjedinjenim Američkim Državama, dok bi Evropska unija mogla ostati po strani. Ovo stoga što je Tramp jasno proklamovao politički princip o povratku SAD-a sebi i postizanju zlatnog doba amerike, za šta su mu potrebni ozbiljni partneri u predstojećem ekonomskom, tehnološkom i uopšte strateškom nadmetanju sa Kinom. A za tu ulogu pak, procijenio je, uprkos svim aktuelnim zbivanjima, ne bez osnova, da mu bolje može poslužiti Ruska federacija kao nuklearna super sila i geopolitički igrač prvog reda nego Evropska unija sa oslabljenim političkim, ekonomskim i bezbjedonosnim kapacitetima.

Ipak, ključno pitanje koje se postavlja u ovom kontekstu jeste –kako je moguće objasniti činjenicu da je predsjednik Tramp, kojeg često smatraju nepredvidljivim i sklonim autokratskom načinu vladavine, zapravo taj koji želi da pokrene mirovne pregovore, dok su globalne političke elite i demokratski profilisani lideri Evropske unije kao i američki demokrati, oni koji podržavaju nastavak ratnih strahota na istoku Evrope.

Ostaje da vidimo da li će evropski lideri, sa svojom etabliranom demokratskom profilacijomm i uglađenom političkom fasadom, postati spremniji da sagledaju ozbiljnost Trampove mirovne inicijative kao  veoma respektabilne opcije, ili će, kao i do sad, isključivo istupati sa pozicija koje Ukrajinu guraju u dalju tragediju.

Mr Božidar Denda

(Autor je politikolog i književnik)