Begzada Kilian  [ DW ]

07. 12. 2024. 16:22

Dobri ljudi u lošim vremenima

Impozantna zgrada unverziteta Humboldt je bila veoma dobro odabrano mjesto za ovu konferenciju. Univerzitet na kome su studirali brojni poznati njemački filozofi, pisci i nobelovci, među njima i Karl Marks, je blo domaćin ovog zasijedanja posvećenog međuetničkoj solidarnosti i transnacionalnoj saradnji u Jugoistočnoj Evropi.

U gradu koji je bio domaćin Berlinskog kongresa 1848, na kome su velike svjetske sile odlučivale o sudbini malih naroda na Balkanu. Srbija i Crna Gora su nakon njega postale nezavisne države, a BiH protektorat Austro-Ugarske Monarhije.

Na tom području su vođeni krvavi balkanski ratovi, tu je počeo Prvi svjetski rat, tu su vođeni prvi evropski ratovi nakon Drugog svjetskog rata. Ovi zadnji na kraju 20.vijeka, pripadaju najbližoj, pa time i najbolnijoj prošlosti.

Popraviti imidž Jugoistočne Evrope potporom pozitivnih inicijativa

„Kada ovde u Njemačkoj pomenete to područje, svi odmah misle na te njegove crne, tragične strane, kaže jedna od pokretača ovog projekta, Katarina Berg.

Katarina je rođena u Srbiji, u Njemačkoj živi dvadeset godina i vodi projekat za Srednju, Istočnu i Jugoistočnu Evropu njemačke Savezne centrale za političku edukaciju. A ovaj projekat upravo želi da se bori protiv tog uvreženog mišljenja i da platformu onima koji rade na pomirenju, objašnjava ona u pozdravnom govoru.

Projekat obuhvata tri djela, tzv. tri mapiranja istorije: digitalno predstavljanje hrabrih ljudi za vrijeme ratova u bivšoj Jugoslaviji, tzv. kreativnu laboratoriju privatnih prezentacija istorije, te ove konferencije pod nazivom „Mapiranje sjećanja dobre volje" i sprovodi se u saradnji sa katedrom za istoriju Jugoistočnu Evrope Humbolt unverziteta.

Profesor Hanes Grandits za DW objašnjava: „Naravno da je važno diskutovati o prošlosti, no još važnija je budućnost. Mi želimo stvoriti i jačati platformu za pomirenje, približavanje, saradnju, razoriti te blokade. Ima toliko dobrih primjera, njih želimo promovirati i približiti ovdašnjoj, njemačkoj javnosti".

Etabliranje i prevladavanje povlačenja jedne tragične granice

Prvi panel konferencije je posvećen Istri: Borbi za njenu teritoriju tadašnjih velikih država podijeljenih na Centralne sile, kojima su pripadale Njemačka, Austro-Ugarska i Italija do 1915. godine, i sila Antante, u kojoj su bile Velika Britanija, Francuska i Rusija.

To je konkretno borba Kraljevine Italije i Austro-Ugarske za prevlast u Trstu, Istri i Dalmaciji. Tu i tada se povlače granice koje igraju veliku ulogu i nakon Drugog svjetskog rata, izazivanjem poznate Tršćanske krize. Njene posljedice se očituju i do danas neriješenim sporom oko Piranskog zaliva između Slovenije i Hrvatske.

O ovome su diskutovali profesori Borut Klabjan i Jure Ramšak, te istoričarka, Urška Strle. Zaključak: ove granice srećom ne igraju danas veliku ulogu kao prije, jer su Italija, Slovenija i Hrvatska članice Evropske unije. Gradovi Gorizia i Nova Gorica sarađuju veoma uspješno a ove 2024. su bile vropske prijestonice kulture.

Građanska hrabrost protiv ratnog nasilja

Drugi panel izaziva veliku pažnju publike, njemačkih i internacionalnih naučnih saradnika, istoričara, predstavnika organizacija koje se bave područjem Jugoistočne Evrope.

Redovna profesorka istorije na Filozofskog fakultetu u Beogradu Dubravka Stojanović, hrvatska rediteljika i producentinja Dana Budisavljević i Igor Štiks, te bih i hrvatski pisac i politički filozof, pričaju o svojim ličnim iskustvima sa ratovima u bivšoj Jugoslaviji. Koliko su ona zavisna od okruženja u kojem su odrasli, o svojoj borbi protiv rata i nacionalizma.

Dubravka Stojanović ističe da je jedan od njenih najvećih motiva onaj čisti ljudski ali i borba za očuvanje digniteta njene profesije. U Srbiji je, kaže, zbog toga bila posmatrana kao izdajnik. No, za svoj višegodišnji rad na pomirenju u Jugoistočnoj Evropi je između ostalog odlikovana nagradom beogradskog Centra za mir.

Dana Budisavljević je autorka filma „Dnevnik Diane Budisavljević" o humanitarki austrijskog porijekla koja je u Drugom svjetskom ratu spasila 15336 djece iz ustaških logora. Na filmu je radila skoro deset godina a film je dobio Veliku zlatnu arenu na Pulskom filmskom festivalu 2019. „Teško je biti kritičan umjetnik u sopstvenoj zemlji, no njen i rad drugih koji se angažuju na pomirenju će nakon konfrontiranja sa ratnom prošlošću idućim generacijama omogućiti budućnost bez novih ratova", nada se Budisavljević.

Iz krvave prošlosti u bolju budućnost

To je i nada Igora Šiksa. Sarajlija koji je ne samo poznati pisac već i profesor, koji je između ostalog predavao u Edinburgu, Gracu, Ljubljani i Sarajevu a trenutno živi i radi u Beogradu:

„Naravno da se moramo obračunati sa tom crnom, krvavom prošlošću. No, moramo tražiti nove moralne smjernice, vratiti u sjećanje hrabre ljude koji su u datom trenutku imali snagu da ustanu protiv nasilja, spase susjeda po cijenu gubljenja sopstvenog života. O njima pričati mladim ljudima, a ne o nekakvim ratnim zločincima - to je naš dug njima i naš angažman i za našu mirniju i bolju budućnost naše djece", kaže Štiks.

I upravo to digitalno predstavljanje tih hrabrih ljudi, poput Titove unuke Svetlane Broz, Nedeljka i Štefice Galić iz Ljubuškog, te Srđana Aleksića iz Trebinja - bio je važan dio ove konferencije.

Na njoj se još razgovaralo i o Sjevernoj Makedoniji, njenoj skoro 30-godišnjoj borbi za približavanje Evropskoj uniji, njenim odnosima sa susjednom Grčkom, Albanijom i Kosovom.

Na kraju večeri je prikazan film „Čovjek koji nije mogao da ćuti", koji je ove godine dobio Zlatnu palmu za kratkometražni film na filmskom festivalu u Kanu. Film govori o zločinu u Štrpcu kada je paravojna jedinica Beli orlovi ubila 24 bošnjačka muslimana, a Hrvat Tomo Buzov se jedini suprotstavio napadačima i to platio sopstvenim životom. Nakon projekcije je hrvatska spisateljica i prevoditeljica Ivana Sajko o ovom potresnom filmu i hrabrim ljudima razgovarala sa Danom Budisavljević.

Ovakvi susreti su, slažu se svi učesnici konferencije, kroz povratak u tamnu prošlost i suočavanje s njom,velika nada za bolju, svjetliju budućnost.