M.V.

Medijska koncentracija - slučaj Crne Gore

Agencija za audiovizuelne medijske usluge (AMU), a i drugi državni organi, godinama tolerišu sumnjivu medijsku koncentraciju od strane United Grupe u Crnoj Gori jer ta grupacija ima većinsko učešće u osnovnom kapitalu dva emitera kojima je izdato odobrenje za emitovanje kao komercijalnim emiterima na nacionalnom nivou. U pitanju su TV Vijesti i Nova M. Agencija to pravda vrlo upitnim tumačenjem zakona o Zakona o audiovizuelnim medijskim uslugama, iako eksperti koje smo kontaktirali ističu da je situacija jasna - u Crnoj Gori je na sceni nedozvoljena medijska koncentracija.  

Prema javno dostupnim podacima, United Grupa ima većinsko vlasništvo u dvije televizije u Crnoj Gori, a to su TV Vijesti i Nova M. O tome su podaci objavljeni zvanično na sajtu United Grupe. Na sajtu "unitedmedia.net", navodi se da "našu kompaniju predstavljaju dva nacionalna emitera Vijesti i Nova", uz medijski sistem Direct media.

Dodaje se da "Nova i Vijesti TV pružaju gledaocima raznovrstan zabavni i informativni sadržaj".

"Naš medijski sistem, Direct media, nudi integrisane komunikacione, reklamne i medijske usluge lokalnim i međunarodnim partnerima", navedeno je na pomenutom sajtu.

Zakon jasan o nedozvoljenoj medijskoj koncentraciji 

Iako je nesumnjivo da se radi o vlasništvu nad dvije televizije, uz reklamne usluge, Agencija za audiovizuelne medijske usluge - ne reaguje.

Po zakonu o audiovizuelnim medijskim uslugama, član 136, nedozvoljena medijska koncentracija postoji kad emiter, koji ima odobrenje za emitovanje kao nacionalni javni ili komercijalni emiter učestvuje u osnovnom kapitalu drugog emitera kome je izdato takvo odobrenje sa više od 25% kapitala ili prava glasa i obrnuto. 

"Nedozvoljena medijska koncentracija postoji i kad emiter na istoj teritoriji emituje, posredstvom frekvencija koje su planovima raspodjele radio-frekvencija predviđene za analognu ili digitalnu zemaljsku radio-difuziju, više od jednog radijskog i televizijskog programa sa istom ili sličnom programskom osnovom", precizirano je u zakonu.

Uprkos jasnim podacima o vlasništvu, i citiranim zakonskim odredbama, iz Agencije poručuju, u odgovoru na naša pitanja, da se "važeći Zakon o audiovizuelnim medijskim (AVM) uslugama donekle razlikuje od ranijeg Zakona o elektronskim medijima".

"Ipak, sadrži skoro identičnu odredbu (član 133 Zakona o elektronskim medijima i član 136 stav 1 Zakona o AVM uslugama), koja se odnosi na poseban slučaj nedozvoljene medijske koncentracije, koji prepoznaje ograničenje za fizičko, ali ne i pravno lice, koje je osnivač emitera da, preko utvrđene visine osnovnog kapitala, učestvuje u osnovnom kapitalu drugog emitera", naveli su iz agencije. 

"Ograničenja važe za fizičko ali ne i pravno lice"

Kako je moguće da se prepoznaje ograničenje za fizičko, ali ne i pravno lice, i gdje se to u zakonu navodi, ostalo je bez jasnog odgovora.

"Članom 136 Zakona o audiovizuelnim medijskim uslugama je propisano da nedozvoljena medijska koncentracija postoji kad emiter, koji ima odobrenje za emitovanje kao nacionalni javni ili komercijalni emiter učestvuje u osnovnom kapitalu drugog emitera kome je izdato takvo odobrenje sa više od 25% kapitala ili prava glasa i obrnuto", kazali su iz Agencije. 

Potom se osvrću "novine". 

"Ono što je novina u Zakonu o audiovizuelnim medijskim uslugama jeste predefinisan raniji član Zakona o elektronskim medijima sadašnji član 137 prema kojem se smatra da nedozvoljena medijska koncentracija postoji i kad u slučajevima iz člana 136 ovog zakona u osnovnom kapitalu drugog emitera, osnivača dnevnog štampanog medija ili internetske publikacije, preko utvrđene visine osnovnog kapitala, učestvuje fizičko lice koje je osnivač emitera ili lica koja su njegovi srodnici do drugog stepena srodstva u pravoj liniji ili lice koje je njegov bračni i vanbračni supružnik i životni partner lica istog pola", saopštili su iz Agencije. 

Takvo tumačenje upućuje na zaključak da je ovo jedinstven slučaj u svijetu - da ograničenje medijske koncenrtracije postoji za fizičko ali ne i za pravno lice. Odnosno, da u Crnoj Gori ima čega nigdje na svijetu nema. 

Prema riječima stručnjaka koje smo kontaktirali, sitiacija u vezi United Group u Crnoj Gori je jasna - u pitanju je nedozvoljena medijska koncentracija. Ovo zato što zakon određuje da nedozvoljena medijska koncentracija postoji kad emiter, koji ima odobrenje za emitovanje kao nacionalni javni ili komercijalni emitter učestvuje u osnovnom kapitalu drugog emitera kome je izdato takvo odobrenje sa više od 25% kapitala ili prava glasa i obrnuto".

Radomirović: Koncentracija vlasništva uništila medijsko tržište jer su velike kompanije ugušile konkurenciju

Glavni urednik antikorupcijskog portala i servisa za uzbunjivače "Pištaljka.rs" u Beogradu i nekadašnji predsjednik Udruženja novinara Srbije Vladimir Radomirović za Portal RTCG kaže da bi Crna Gora trebalo da uči iz lošeg primjera Srbije.

"U Srbiji je koncentracija vlasništva uništila medijsko tržište, jer su velike kompanije ugušile konkurenciju i nametnule novinarstvo koje je snishodljivo prema vlasnicima a krajnje neprofesionalno kada izvještava o onima koji se tim vlasnicima zamjere. Naše vlasti su najprije, poslije smjene Slobodana Miloševića, zakonskim odredbama oduzele novinama kao što je 'Politika' mrežu trafika, pravdajući to zabranom monopolskog ponašanja a zapravo vodeći najveće srpske novine u bankrot. Desetak godina kasnije su ponovo mijenjale zakon kako bi kablovskim operatorima omogućile da emituju informativni program. Da stvar bude gora, na to ih je, poslije lobiranja United Group, natjerala Evropska komisija tvrdeći kako bi bilo protivno evropskim pravilima da vlasnik kablovske mreže ne može da ima informativni kanal. U međuvremenu, kada je grčka Antena kupovala Prvu televiziju i B92, državni zvaničnici su nas ubjeđivali da ne treba da vjerujemo sopstvenim očima i da dvije nacionalne televizije ne kupuje jedna, već dvije odvojene grčke firme, i da nema govora o koncentraciji medijskog vlasništva", kazao je Radomirović.

Dakle, kako upozorava, u Srbiji ako ste vlasnik kioska, ne možete imati i novine, ali ako ste vlasnik kablovskog operatera, možete imate ne samo jednu, već i desetak televizija koje se emituju upravo putem kabla i imaju povlašćeni položaj u mreži i pristup novcu kojim se pokrivaju svi gubici.

"Ovo je loše ne samo za vlasnike manjih medija koji u takvoj neravnopravnoj borbi ne mogu da se izbore, već i za opšti interes, jer monopolisti na medijskom tržištu mogu da po svom interesu kroje društvene i političke teme, pa čak i da biraju vlast po svojoj mjeri. Zakon o audiovizuelnim medijskim uslugama Crne Gore je u dijelu o medijskoj koncentraciji jako dobar. Trebalo bi ga i primijeniti ili će se i Crna Gora suočiti sa posljedicama koje osjeća Srbija", upozorava Radomirović. 

U Crnoj Gori stiče se utisak da se ovom temom malo kom bavi. 

Komentar nam nijesu mogli dati bivša predstavnica OEBS-a za slobodu medija Dunja Mijatović i prodekanica prof. dr Nataša Ružić, sa Fakulteta političkih nauka Univerziteta Crne Gore. Odgovor nijesmo dobili ni od Instituta za medije Crne Gore. 

"U poslednje vrijeme nijesmo radili analize koje se odnose na medijsku koncetraciju, tako nemamo cjelovit uvid u situaciju na medijskoj sceni. Iz tog razloga, u ovom trenutku ne možemo vam pružiti relevantan i utemeljen odgovor na znacajno i kompleksno pitanje kakvo je medijska koncetracija", kazali su iz Instituta za medije.

Saradnica na podgoričkom Fakultetu političkih nauka, Jovana Davidović, koja je autor studije "Dosljednost evropske medijske politike: medijska koncentracija na primjerima Crne Gore i Srbije", rekla nam je da nije u mogućnosti da komentariše. 

U pomenutoj studiji se, između ostalog, navodi da je ustanovljeno  kako Crna Gora i Srbija usklađuju svoje medijsko zakonodavstvo s evropskim, ali još imaju izražen problem s medijskom koncentracijom, posebno u području transparentnog medijskog vlasništva, javnog finansiranja i političkog uticaja".

U Italiji nadzorni organ radi sa finansijskom policijom

Evropska audiovizuelna opservatorija je 2021. godine objavila studiju o medijskoj koncentraciji, gdje se navodi da u većini evropskih država, ispunjavanje zahtjeva medijskog zakona prate relevantna nadzorna tijela, koja su uvijek nezavisna u EU.

U Njemačkoj, ova ovlašćenja se nalaze na nivou saveznih država, ali koriste usluge koordinacije saveznih institucija za pitanja od nacionalnog značaja.

“Relevantni antimonopolski i registracioni organi su odgovorni da obezbijede da su ispunjeni zahtjevi iz zakona o konkurenciji i zakona o kompanijama. Što se tiče zakona o spoljnoj trgovini, provjere vrše nadležni državni organi. Tamo gdje je potrebno, organi nadležni za obezbjeđivanje poštovanja zakona o medijima i konkurenciji sarađuju jedni sa drugima. U Italiji nadzorni organ, takođe, radi sa finansijskom policijom”, navodi se u studiji.

Uprkos nekim razlikama kada su u pitanju regulative, dodaje se, određeni aspekti su usklađeni širom EU, kao što je nezavisnost nadležnih nadzornih organa.

“Kazne za kršenje pravila transparentnosti takođe variraju: za provajdere koji podliježu licenciranju, odbijanje davanja licence u slučaju nepoštovanja uslova jednako je moguće kao i suspenzija ili trajno povlačenje licence koja je već data”, ukazuje se u studiji u koju je RTCG imao uvid.

Iznos novčanih kazni koje se mogu izreći uveliko se razlikuje od države do države. To je zbog činjenice da pojedinačne države mogu izricati i kazne po osnovu prometa i kazne bez gornje granice.

“U nekim slučajevima postoje još teže posljedice, kao što je isključenje iz budućih procedura licenciranja ili zatvorske kazne za odgovorne”, upozorava se.

Interesantan je i Zakon o zaštiti konkurencije i potrošača Irske, koji direktno tretira pitanje transparentnosti vlasništva nad medijima.

Zakon zahtijeva da preduzeća uključena u medijsko spajanje ili akviziciju treba da dostave u pisanoj formi “potpune detalje, o predlogu da se spajanje ili pripajanje stavi na snagu“ ministru za komunikacije, energetiku i prirodne resurse. 

Uz to, Zakon otvoreno zahtijeva od ministra da razmotri implikacije bilo kog medijskog spajanja/akvizicije za pluralitet u državi. Naime, prilikom razmatranja da li da se dozvoli spajanje medija, ministar treba da razmotri vjerovatan efekat spajanja medija na pluralitet medija u državi,  nepoželjnost dozvoljavanja bilo kome preduzeću da ima značajne interese u sektoru ili u različitim sektorima medijskog poslovanja u državi

Država može da interveniše radi sprečavanja spajanja medija ili postavlja uslove za odobrenje spajanja medija.

“Opis takvog vlasničkog i kontrolnog aranžmana predstavlja jedinstven izvor informacija o širem konačnom vlasništvu/stvarnom vlasništvu svakog značajnog medijskog poslovanja (uključujući vlasništvo nad medijima) koji posluje u državi”, dodaje se u tekstu studije.

Nezavisni i održivi javni servisi kao protivteža povećanoj koncentraciji medija

Preporuka CM/Rec(2018)1 Komiteta ministara Savjeta Evrope (SE) državama članicama o medijskom pluralizmu i transparentnosti medijskog vlasništva takođe je vrlo važan dokument da bi se razumjela ova problematima.

Taj dokument usvojio je Komitet ministara 7.marta 2018. godine.

“Nezavisni i održivi javni servisi i neprofitne medijske zajednice mogu poslužiti kao protivteža povećanoj koncentraciji medija“, istaknuto je u tom dokumentu.

Države se dalje podstiču da obezbijede procedure za sprečavanje spajanja ili preuzimanja medija koje bi mogli negativno da utiču na pluralizam vlasništva nad medijima ili raznolikost medijskog sadržaja.

“Takve procedure bi trebalo da uključuju zahtjev od vlasnika medija da obavijeste relevantne nezavisne regulatorne organe o svakom predloženom spajanju ili akviziciji medija kad god se pređu pragovi vlasništva i kontrole, kako je utvrđeno u zakonodavstvu”, istaknuto je u dokumentu Savjeta Evrope.

Države da promovišu režim transparentnosti vlasništva nad medijima

Takođe, države se pozivaju da promovišu režim transparentnosti vlasništva nad medijima koji obezbjeđuje dostupnost javnosti i dostupnost tačnih, ažurnih podataka koji se tiču direktnog i stvarnog vlasništva nad medijima

“Da li medij podleže zahtjevu za otkrivanje vlasništva, ili ne, može zavisiti od komercijalne prirode medija, koliko je širok doseg njegove publike, da li vrši uređivačku kontrolu, koja je učestalost i regularnost objavljivanja ili emitovanja, ili njihova kombinacija. Zakonodavstvo takođe treba da odredi vremenski okvir u kome treba da se ispune obaveze izvještavanja”, ukazano je u dokumentu Savjeta Evrope. 

Prema zvaničnim podacima crnogorskih institucija, jedina TV u crnogorskom vlasništvu je Radio i Televizija Crne Gore.