[ M.M.Lj. ]

ZAŠTITKIN LjUDSKIH PRAVA

Šest pritužbi OSI ombudsmanu, u tri slučaja utvrđena diskriminacija

U prvih sedam mjeseci ove godine osobe sa invaliditetom podnosile su Zaštitniku pritužbe u vezi sa diskriminacijom prilikom zapošljavanja, pa je u izvještajnom periodu bilo šest predmeta u ovoj oblasti, od čega je u tri predmeta utvrđena diskriminacija po osnovu invaliditeta i date su preporuke saopšteno je iz Institucije Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore.

“Dalje, u postupcima pred organima javne vlasti registrovana su dva predmeta zbog diskriminacije po osnovu invaliditeta; u području pristupa dobrima i uslugama tri predmeta, od čega je u jednom utvrđena diskriminacija. U oblasti socijalne zaštite registrovana su tri predmeta, a u oblasti obrazovanja jedan predmet”, saošteno je iz kancerarije ombudsmana.

Povodom Međunarodnog dana osoba sa invaliditetom, Zaštitnik ljudskih prava i sloboda Crne Gore ukazuje na potrebu dodatnog angažmana nadležnih institucija, ali i cijele zajednice u cilju unaprjeđenja položaja, pristupa pravima i smanjenja diskriminacije, stigmatizacije i socijalne isključenosti pripadnika ove populacije.

Prema riječima ombudsmana, na polju ostvarivanja prava lica sa invaliditetom postignut je ograničeni napredak.

“Vidljivost osoba sa invaliditetom je povećana, a došlo je i do unaprjeđenja normativnog okvira koji reguliše njihova prava”, kazao je on.

Ratifikacijom UN Konvencije na normativnom planu usvojen je pristup invaliditetu zasnovan na ljudskim pravima.

“Međutim, nedovoljno dobra implementacija usvojenih pravnih standarda dovodi do toga da se lica sa invaliditetom i dalje suočavaju sa brojnim preprekama koje im onemogućavaju puno i efikasno učešće u životu zajednice. Važno je podsjetiti i da Akcioni plan za realizaciju preporuka UN Komiteta za prava lica sa invaliditetom nije usvojen, pa se postavlja pitanje odnosa države prema obavezama koje je Crna Gora preuzela ratifikacijom Konvencije UN-a o pravima lica sa invaliditetom. U vezi sa tim upitno je kada će se usvojiti Strategija o deinstitucionalizaciji i planovima transformacija ustanova, što je, između ostalog, jedna od preporuka Komiteta”, kazao je on.

Prema mišljenju institucije Zaštitnika, deinstitucionalizacija se mora sprovoditi sistemski, na bazi slobodnog izbora i raznovrsnosti usluga za osobe sa invaliditetom.

“Podsjećamo i da se u Crnoj Gori trenutno invaliditet utvrđuje u više različitih resora, na osnovu mnoštva različitih propisa, što dovodi do različite metodologije utvrđivanja invaliditeta koji se pri tom uglavnom zasniva na medicinskom modelu pristupa invaliditetu. Reforma sistema utvrđivanja invaliditeta, koja je u toku, ima za cilj sprovođenje kompleksne, strukturne reforme nacionalnog sistema utvrđivanja invaliditeta”, kazao je on.

Cilj reforme je uspostavljanje jedinstvenog tijela vještačenja (Zavod) i jedinstvenih nacionalnih kriterijuma i metodologije za utvrđivanje invaliditeta, koji će biti više zasnovani na modelu ljudskih prava.

“Zaštitnik je godinama unazad ukazivao da nepostojanje jedinstvenog tijela za vještačenje predstavlja prepreku u ostvarivanju prava lica sa invaliditetom, u svim područjima društvenog života u kojima se ona priznaju na temelju nalaza i mišljenja tijela za vještačenje. Paralelno sa tim problematizujemo i okolnost što u Crnoj Gori još uvijek nije uspostavljena jedinstvena baza podataka (registar) lica sa invaliditetom, neophodan za sistemsko planiranja politika u ovoj oblasti i procjene potreba, praćenja standarda života i ukupnih uslova u kojima žive osobe s invaliditetom”, navodi se u saopštenju.

Zakon o zabrani diskriminacije lica sa invaliditetom ne prepoznaje dvostruku i intersekcijsku diskriminacija žena i djevojčica s invaliditetom, kao posebnih oblika diskriminacije u odnosu na pol i invaliditet, kao ni posebne oblike diskriminacije osoba s invaliditetom u oblastima jednakog priznanja lica pred zakonom, pristupa pravdi, privatnosti, bračnih i porodičnih odnosa.

“ S tim u vezi, primijećeno je zanemarivanje rodnog aspekta u zakone i politike sa invaliditetom i obrnuto”, navodi se u saopštenju.

Iako relevantni pravni okvir utvrđuje obavezu države da licima sa invaliditetom osigura pristup izgrađenom okruženju, prevozu, informacijama, komunikacijama, kao i drugim uslugama i objektima namijenjenim javnosti, stanje u ovoj oblasti, po mišljenju ombudsmana, daleko je od zadovoljavajućeg.
“Imajući u vidu da je pristupačnost zapravo preduslov za ostvarivanje drugih prava u gotovo svim oblastima društvenog života, efikasno rješavanje ove problematike mora ostati u vrhu prioriteta izvršne vlasti”, kazao je on.

Vidljivi su napori na unaprjeđenju inkluzivnog obrazovanja.

“Pozdravljamo i unaprijeđeno zakonsko rješenje u vezi sa položajem asistenata u nastavi i očekujemo da će učinjeni napredak na normativnom planu pratiti adekvatna i potpuna implementacija, što će bez sumnje rezultirati podizanjem nivoa kvaliteta inkluzivnog obrazovanja.”

U oblasti rada i zapošljavanja poseban problem predstavlja nedostatak svijesti poslodavaca o obavezi zapošljavanja lica sa invaliditetom, u slučaju da to lice ima jednake ili bolje kvalifikacije, stručne ili radne sposobnosti nego lice bez invaliditeta, kao i obavezi da na odgovarajući broj zaposlenih zaposli određeni broj lica sa invaliditetom koje su utvrđene pozitivnim propisima Crne Gore.

“ Međutim, najveći broj poslodavaca se odlučuje da iskoristi zakonsku mogućnost koja se odnosi na uplaćivanje posebanog doprinosa za profesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje lica sa invaliditetom, umjesto zapošljavanja lica sa invaliditetom”, navode iz kancelarije Zaštitnika.

“Iako su u ovoj oblasti brojni aspekti na koje treba skrenuti pažnju javnosti, ovom prilikom ukazaćemo još i na neophodnost da se model zamjenskog odlučivanja kod potpunog ili djelimičnog oduzimanja poslovne sposobnosti zamijeni modelom odlučivanja uz podršku. Takođe, potrebno je da se unaprjeđuju postojeće i razvijaju nove usluge za život u zajednici za lica sa invaliditetom”, navodi se u saopštenju.

Apelovali su na sve donoisoce odluka da se o pitanjima koja se tiču osoba sa invaliditetom odlučuje uz učešće njihovih reprezentativnih organizacija i da se u svim procesima njihovim stavovima i sugestijama da posebna pažnja.