Luka Vlaisavljević

Politika, rat i fudbal: Kako pitanje suspenzije Izraela trese Fifu i Uefu

Naizgled, fudbal i politika ne bi smjeli da dijele isti teren. Ali istorija sporta uporno pokazuje suprotno - i ratovi, i međunarodne krize, i diplomatski odnosi uvijek pronađu svoj odraz u zelenom pravougaoniku.

Posljednji primjer toga je pitanje da li će Izrael ostati dio međunarodnih fudbalskih takmičenja ili će, poput Rusije prije tri godine, biti suspendovan.

U centru cijele priče sada se našla administracija američkog predsjednika Donalda Trampa, Ujedinjene nacije, FIFA, UEFA i, naravno, palestinski i izraelski fudbalski savezi.

Američka administracija protiv zabrane

Administracija predsjednika Trampa saopštila je da će učiniti sve da spriječi isključenje Izraela sa Svjetskog prvenstva u fudbalu 2026. godine.

Portparol Stejt dipartmenta poručio je: "Apsolutno ćemo raditi na tome da u potpunosti spriječimo svaki pokušaj da se zabrani učešće izraelskoj fudbalskoj reprezentaciji na Svjetskom prvenstvu“.

Izrael je u kvalifikacionoj grupi za Mundijal 2026. sa Norveškom, Italijom, Estonijom i Moldavijom. Nakon pet odigranih mečeva drži 3. mjesto, izjednačen po bodovima sa Italijom. Samo prvoplasirani ide direktno na Svjetsko prvenstvo, dok drugoplasirani ide u baraž. Za zemlju koja je već decenijama na margini velikih fudbalskih događaja, i sama borba za plasman predstavlja rijetku šansu za promociju.

Žrijeb grupne faze Svjetskog prvenstva zakazan je za 5. decembar u Vašingtonu, što dodatno simbolično stavlja američku prijestonicu u centar ove kontroverze.

UN: zahtjev za suspenziju

Ujedinjene nacije su u saopštenju od 17. septembra pozvale Fifu i Uuefu da suspenduju Izrael iz međunarodnog fudbala zbog onoga što nazivaju „genocidom u toku“ u Pojasu Gaze. Prema podacima lokalnih zdravstvenih vlasti, više od 60.000 Palestinaca izgubilo je život nakon izraelske kopnene invazije.

Izrael, sa svoje strane, odbacuje optužbe i tvrdi da je izvještaj UN-a „iskrivljen i netačan“.

Četiri nezavisna eksperta za ljudska prava, koji nisu zaposleni u UN-u niti u bilo kojoj vladi, objavili su da „sportske organizacije ne smiju zatvarati oči pred ozbiljnim kršenjima ljudskih prava“. Naglasili su da bojkot ne treba da pogađa individualne fudbalere, već državu i njene institucije. Kao primjer naveli su slučaj Rusije, koja je suspendovana zbog agresije na Ukrajinu.

„Nacionalni timovi država koje vrše masovna kršenja ljudskih prava mogu i treba da budu suspendovani“, stoji u izvještaju. „FIFA mora prestati da legitimizuje situaciju koja proizilazi iz nezakonitog prisustva Izraela na okupiranim palestinskim teritorijama.“

Fudbal kao diplomatsko bojno polje

Ovo, međutim, nije prvi put da je pitanje suspenzije Izraela dospjelo na sto FIFA-e. Još u aprilu 2024. Fudbalski savez Palestine (PFA) je podnio zvaničan zahtjev da se Izrael izbaci sa međunarodne fudbalske scene.

Predsjednik PFA Džibril Radžub tada je na kongresu Fife pitao: „Da li FIFA smatra da su neki ratovi važniji od drugih i neke žrtve značajnije?“

FIFA nije donijela odluku o suspenziji, ali je otvorila dvije istrage: jednu o klubovima iz izraelskih naselja na Zapadnoj obali koji učestvuju u domaćim takmičenjima, i drugu o optužbama za diskriminaciju unutar Fudbalskog saveza Izraela. Do danas, te istrage nisu dobile epilog, što je PFA protumačila kao „zarobljenost procesa u politizovanoj birokratiji“.

Na sljedećem kongresu, u maju 2025, palestinska strana je ponovo iznijela isti zahtjev. Njihova potpredsjednica, Suzan Šalabi, kazala je: „Naša tema je, nažalost, ponovo zaglavljena u političkom i birokratskom vakuumu.“

Izraelska perspektiva: „Čudo da smo još tu“

Sa izraelske strane, zvaničnici gotovo otvoreno priznaju da se osjećaju kao da igraju na produženo vrijeme. Portparol IFA-e Šlomi Barzel izjavio je u septembru: „Iznenađen sam što smo i dalje dio međunarodnih takmičenja. U mnogim aspektima, ovo je čudo.“ Dodao je da se čudo objašnjava „akcijama sa naše strane i velikom tolerancijom FIFA-e i UEFA-e“, ali i upozorio da su „zemlje u prošlosti suspendovane zbog mnogo manjih razloga“.

Uloga UEFE

Poseban značaj ima činjenica da Izrael već tri decenije nije dio Azijske fudbalske konfederacije, već UEFA-e. Nakon što su azijske države 1974. godine glasale da ga isključe iz AFC-a, Izrael se priključio evropskoj fudbalskoj porodici 1994. godine.

Otada igra kvalifikacije za Svjetsko prvenstvo kroz evropski sistem. Iako nikada nije izborio plasman na Evropsko prvenstvo, bio je u baražu za EURO 2020. i EURO 2024. Na klupskom nivou, Makabi Tel Aviv i drugi izraelski klubovi redovno učestvuju u UEFA takmičenjima.

Međutim, od oktobra 2024. UEFA je zabranila igranje mečeva na teritoriji Izraela, zbog rata u Gazi. Nacionalni tim i klubovi svoje „domaće“ utakmice igraju u Mađarskoj, Poljskoj i na Kipru.

UEFA-ine 55 članice sastale su se u četvrtak na redovnom kongresu, iako pitanje Izraela nije bilo na dnevnom redu. Sljedeći sastanak Izvršnog komiteta, zakazan za 3. decembar, mogao bi otvoriti i ovu temu - naročito jer Slovenija, domovina predsjednika Aleksandra Čeferina, upravo uvodi sankcije protiv izraelskog premijera Benjamina Netanjahua.

Poređenje sa Rusijom

Neizbježno je poređenje sa Rusijom. Nakon invazije na Ukrajinu u februaru 2022, FIFA i UEFA suspendovale su ruske timove već poslije četiri dana. Ruska reprezentacija je isključena iz baraža za Mundijal, a klubovi iz evropskih takmičenja. Kasnije su čak i omladinske selekcije bile pod znakom pitanja.

Za mnoge, činjenica da Izrael i dalje igra, dok je Rusija tako brzo bila isključena, predstavlja očigledan „dvostruki standard“. Jedan od najglasnijih bio je bivši francuski reprezentativac Erik Kantona, koji je rekao da je neprihvatljivo da važe različita pravila.

Šta bi značila zabrana?

Ako bi FIFA i UEFA odlučile da suspenduju Izrael, to bi značilo potpuni prekid učešća na svim nivoima:

Na reprezentativnom nivou: zabranu nastupa na Svjetskom prvenstvu, kvalifikacijama za Evropsko prvenstvo, Ligi nacija, kao i na Svjetskom prvenstvu za žene (na kojem Izrael nikada nije učestvovao).

Na klupskom nivou: zabranu učešća u Ligi šampiona, Ligi Evrope i Konferencijskoj ligi, kako u muškoj, tako i u ženskoj konkurenciji. Trenutno je Makabi Tel Aviv jedini izraelski klub u evropskim takmičenjima, i to u Ligi Evrope, gdje igra protiv Dinama Zagreb, Mitjilanda, Aston Vile, Liona, Štutgarta, Frajburga i Bolonje.

Takav scenario bi faktički izolovao izraelski fudbal od ostatka svijeta.

Politika i lopta

Fudbal je često bio refleksija političke stvarnosti. Južna Afrika je godinama bila izolovana zbog aparthejda. Rusija je izopštena zbog rata u Ukrajini. Izrael je sada na raskrsnici.

Na jednoj strani je snažna politička i diplomatska podrška Sjedinjenih Država, na drugoj sve glasniji zahtjevi međunarodnih institucija i pojedinih saveza da se povuče crvena linija. U sredini su FIFA i UEFA, organizacije koje godinama insistiraju na mantri „fudbal iznad politike“, ali koje nikada nijesu uspjele da odvoje ove dvije sfere.

Jer, kako pokazuje trenutna situacija, svaka odluka - bila ona da se Izrael suspenduje ili da ostane - nosi snažnu političku poruku.