dr Radoslav T. Stanišić

FILMSKA KRITIKA

Film - novinar

Novinar je jugoslovenski igrani film snimljen 1979. godine u režiji Fadila Hadžića, često navođen kao jedno od najboljih ostvarenja njegove filmografije i politički najprovokativnijih filmskih ostvarenja u tadašnjoj Jugoslaviji. Film govori o životu novinara (Rade Šerbedžija) koji se sukobljava sa svojim urednikom jer mu ne želi objaviti članak. Smatra da urednici čuvaju svoje fotelje i zbog toga vode politiku nezamjeranja. I dok mu je položaj u redakciji vrlo loš, mlada koleginica (Vera Zima) jedna je od onih koja mu pruža podršku. Istovremeno u njegovom braku nastaje kriza.

Пише: dr Radoslav T. Stanišić Види све колумне

Napušta ga žena (Milena Zupančič), koja smatra da on uzalud vodi svoje ratove, te nalazi zanimljivije ljude na svom radnom mjestu.

Glavni junak susrijeće starog novinara (Fabijan Šovagović), koji je postao teška pijanica, i s kojim po kafanama ispija čašice i vodi iskrene razgovore o novinarstvu. Poslije ga posjećuje u bolnici za antialkoholičare, gdje stari novinar i umire. Film je snimljen u tzv. "olovnim godinama", kada je nivo represije i gušenje slobode govora u tadašnjem jugoslovenskom društvu bilo primjetno više u odnosu na ranija razdoblja. Hadžić se u svojim djelima već i ranije bavio novinarskim temama, ali mu je upravo Novinar najpoznatiji film. Film je, usprkos eksplicitne kritike tadašnjeg sistema, prikazan u bioskopskim dvoranama gdje je doživio priličan uspjeh, a na pulskom festivalu je osvojio Zlatnu arenu za najbolju režiju.

Među jugoslovenskim novinarima film Novinar uživao izuzetan ugled ne samo zbog toga što je kao jedno od rijetkih ostvarenja koje se bavi njihovom profesijom, nego i zbog autentičnosti prikaza njihovog rada. Tema filma je itekako aktuelna i u postkomunističkom društvu. Uporedo sa tehnologijom posla, prikazana je atmosfera i cio sistem informacija, raznih nevidljivih uticaja, dogovaranja, instrukcija, određivanja šta se i u kojoj formi može da kaže, do načina na koji intervenišu uticajne ličnosti kada su nezadovoljne pojedinim vijestima i člancima. Istovremeno je to i analiza društvenih odnosa, karijerizma, veza između politike i pojedinih urednika, uz pokazivanje kako se stvaraju pojedine karijere. Glavni urednik neprekidno insistira na svojim stavovima i traži satisfakciju od mlađih novinara koji bi, po njemu, trebalo da osude Kovača, jer ga je nazvao staljinističkim mozgom.

Kovač nije od ljudi koji se plaše i brinu za svoju karijeru. Dugogodišnjim novinarskim radom nastojao je da prevaziđe sve ono što ga otuđuje u profesiji od njega samog, pa i od istine na koju se svi toliko pozivaju. U svojoj odbrani se ne pravda za pijanstvo, ali je vrlo čvrst kada su u pitanju njegovi novinarski stavovi, i zato i pita svoje kolege: da li novinari jednog društveno angažovanog lista moraju da se vladaju kao fratri u samostanu i poslušno odobravaju sve misli i kanone svojih redakcijskih glavara i misle jedino glavom svog glavnog urednika, ili je, ipak, poželjno da ponekad misle i svojom glavom? Zar je svaki kritički članak odmah dokaz opredjeljenja za anarhiju?

Glavni urednik ne želi nikakve afere oko lista i nastoji da sebi obezbijedi ugodnu karijeru. On ne može da oprosti Kovaču tekstove o rukovodiocima preduzeća »Mikros«, koje je proglasio korumpiranim pljačkašima. Vlada Kovača napušta žena.

No on je do te mjere obuzet svojim opsesijama i razoren iznutra, da nije u stanju da stvori novu vezu. Sve više propada, viđa se u društvu alkohoičara i bivših novinara i povlači u samoću. Film je u osnovi komponovan kao traganje za istinom, ali ne traganje lično već zajedničko. Šta je istina? Ko na nju ima pravo? Šta su to viši interesi, autocenzura, u kojoj mjeri smo zavisni od raznih moćnika? Da li javno zauzeti stavovi moraju biti u saglasnosti sa privatnim životom i niz drugih problema o kojima postoje različita mišijenja. Hadžić se veoma smjelo upušta u sve ove rasprave i ne ostaje samo u domenu principa. Neprekidno tokom filma dokazuje svoje teze, izbjegava svaku jednostranost i zato dopušta da i drugi iznesu svoje argumente. Hadžić je uporan, brani novinarsku etiku i pravo na javnu riječ i njenu nezavisnost od raznih uticaja i viših interesa. Ovo je film sasvim jasnog ubjeđenja, ali i snage koja prerasta u adekvatan filmski izraz.

Najlakše bi bilo utvrditi da je i ovo feljtonistika, koja u svojim svakodnevnim tokovima sadrži dovoljno istine da je smisao nadrasta i formira prostor u kome očigledne činjenice postaju veoma sadržajne i vrijednosti bez kojih bi teško bilo definisati ovaj angažovan film. Film ovakvog koncepta nije, naravno, i bez teškoća koje prate svaki ambiciozniji poduhvat u domenu aktuelne problematike. Reditelj je vodio računa o otporu koji možemo da imamo prema određenim riječima, frazama ili postupcima, ali je isto tako bio svjestan da se bez njihovog upućivanja u kompoziciju ne može postići puna aktuelnost i objektivnost u kadrovima.

Tako je nastao cio jedan sloj filma koji je upravo sračunat da svima koji ga posmatraju neprekidno nudi utiske o objektivnom iznošenju pojava i činjenica. S druge strane, neprestano gomila detalja iz privatnog života i ličnih istina svoga junaka, da bi zatim, kroz poređenja pa čak i suprotstavljanja argumenata, mogao da pruži potpuniju sliku o ličnosti novinara Vlada Kovača. Zato mu je izraz jasan, sa pravim zapažanjima, izvanredno komponovanim situacijama, potrebnim ritmom, vrhunskim kvalitetom kamere, sa dosta dugim kadrovima i intersantnim kompozicijama i rediteljskim rješenjima. Film ima i izvjesnog cinizma, distance, ali i analize onog bitnog što čini ličnu i opštu istinu.

Kroz našeg junaka Vlada Kovača se prelamaju više društvena nego socijalna objašnjenja, s etičkom tezom političkog usmjerenja. Film koji se u ime odbrane prava na istinu suprotstavlja licemjernoj odbrani ’viših interesa’. Hadžić je uzeo priču iz redakcijskih prostorija i u nju sugestivno upleo i istoriju o ličnom životu novinara Kovača i drugih novinara. Ispričao je nekoliko sudbina od kojih svaka nameće obavezu razmišljanja ne samo nad etikom novinarskog posla i zanata, nego prije svega nad pravom na pravednu javnu riječ koja možda neće uvijek svima biti pa volji, ali koja može ostati neokaljana jedino ako predanost društvenoj dužnosti i obavezi stavlja iznad ličnog interesa pojedinca.