Ivan Krastev [ Peščanik ]

Trampovska revolucija i Evropa

Slušajući obraćanje potpredsjednika SAD Džej Di Vensa u Minhenu i gledajući rezultate njemačkih parlamentarnih izbora koji su zatim održani, sjetio sam se Istočnog Berlina 1989. i kolapsa komunističkih režima u Istočnoj Evropi. U posljednjim sedmicama sovjetske imperije u tom dijelu Evrope, reformistički sovjetski lider Mihail Gorbačov rekao je svojim zadrtim istočnonjemačkim drugovima da rizikuju da budu na pogrešnoj strani istorije i da je „poricanje realnosti opasno“. Vens je održao sličan govor u kom je poručio Evropljanima da su na pogrešnoj strani predsjednika Donalda Trampa. Ali ta poruka nije imala očekivani efekat.

Ispostavilo se da je od objava Elona Maska na društvenim mrežama i Vensovog upozorenja najviše koristi imala njemačka radikalno lijeva partija Die Linke, a ne krajnje desničarska Alternativa za Njemačku. Drugi neočekivani rezultat bio je to što je Fridrih Merc, vjerovatno sljedeći njemački kancelar, preko noći od staromodnog atlantiste postao evropski degolovac. Poslije glasanja, Merc je saopštio da je spreman da se bori za nezavisnost Evrope od SAD.

Trampovska revolucija već je izmijenila prirodu evropske politike. Za manje od dva mjeseca od početka mandata nove administracije Bijele kuće, evropska politička scena se transformisala u poprište sukoba između saveznika Trampa i liberalnih nacionalista koji se opiru njegovom „maltretiranju“. Sada krajnja desnica treba nekako da opravda Trampovu odluku o uvođenju carina za Evropu, od prijetećih 25 odsto, i da ubijedi Evropljane da slijede Vašington u spoljnoj politici. Nasuprot tome, mejnstrim stranke djeluju kao branioci nacionalnog suvereniteta i nadaju se da će podršku mobilisati pozivanjem na nacionalne interese i nacionalno dostojanstvo.

Konferencija u Minhenu je takođe stavila tačku na burnu debatu o tome da li Trampa treba shvatiti ozbiljno (to jest ne bukvalno) ili bukvalno (to jest ne ozbiljno). Sada znamo da ga treba shvatiti i ozbiljno i bukvalno. Kako je to prikladno primijetio predsjednik Rusije Vladimir Putin, Tramp „ne govori samo ono što misli, već i ono što želi“. Njegove izjave o preuzimanju Grenlanda ili Panamskog kanala u sebi sadrže namjeru da to i učini. Predsjednik SAD je uvjeren da je u američkom strateškom interesu da Kanada postane 51. američka država. On vjeruje da može da odvoji Rusiju od Kine i tvrdi da ga je „duboka država“ spriječila da to postigne u prvom mandatu.

U tom smislu, Evropljani gube dragocjeno vrijeme pokušavajući da razumiju Trampov plan za Ukrajinu i vajkajući se zbog toga što nisu za pregovaračkim stolom.

Da bi se Tramp razumio, potrebno je prije svega priznati da je u Vašingtonu na vlasti revolucionarna vlada, mada organizovana kao imperijalni dvor. Revolucije nikada nemaju detaljan plan. Razvijaju se po principu prepoznavanja pravog trenutka, a ne koraka planiranih unaprijed. Nejasno je šta tačno Tramp želi u pregovorima sa Putinom, ali jasno je da je u pitanju nešto krupno i da se to želi postići veoma brzo.

Ono što Tramp nudi Putinu nije samo kraj rata u Ukrajini pod uslovima uglavnom povoljnim za Moskvu. On mu nudi veliku pogodbu o preuređenju svijeta. To uključuje američko prisustvo u Evropi, kao i na Bliskom istoku i Arktiku. Tramp obećava Putinu da će Rusija biti ubrzano reintegrisana u globalnu ekonomiju i da će Moskva povratiti status velike sile koji je izgubila tokom ponižavajućih 1990-ih. Tramp se nada da će to ubijediti Rusiju da raskine savez sa Kinom. Odbijanje Sjedinjenih Država da u UN-u osude rusku agresiju u Ukrajini šokiralo je i neke od Trampovih obožavalaca. Međutim, taj potez je trebalo da ubijedi Kremlj da je američki lider spreman da učini nezamislivo – i rekonfiguriše svijet onako kako su ga oblikovali Ronald Regan i Gorbačov kasnih 1980-ih.

Posebno je pitanje šta će se desiti sa Trampovim revolucionarnim snovima. Prepoznajemo jednu od ironija istorije u reakciji Rusije na Trampovu ponudu o prekrajanju mape svijeta, čiji suzdržani entuzijazam podsjeća na opreznu reakciju SAD na Gorbačova prije skoro 40 godina. Ono što danas govori ruski ministar spoljnih poslova Sergej Lavrov ne razlikuje se mnogo od onoga što je tadašnji ministar odbrane SAD Dik Čejni rekao 1989: „Ne treba da se kockamo s bezbjednošću zemlje zbog nečega što bi se moglo ispostaviti kao privremeno odstupanje od uobičajenog ponašanja našeg najvećeg protivnika.“

Džordž Orvel je jednom primijetio da su „sve revolucije neuspješne, ali svaka na svoj način“. Ne znamo kakav će neuspjeh pretrpjeti trampovska revolucija. Ali istorija nas uči da najbolja strategija nije otpor revolucionarima, već preotimanje revolucije. Uspjeh Evrope neće zavisiti od njenog odupiranja već od njene sposobnosti da iznenadi svojim potezima. Da li će ona znati da iskoristi svoje odsustvo za američko-ruskim pregovaračkim stolom? Da li Trampu treba prepustiti veliki mirovni plan za Ukrajinu i njegovu implementaciju?

U ovoj egzistencijalnoj krizi izdvaja se jedan vrijedan resurs slabije strane: politička imaginacija.