A.J. [ Hina/AFP ]

Uspon radikalne i ekstremne desnice u Evropi

Rekordni rezultat krajnje desne stranke Alternative za Njemačku (AfD) na parlamentarnim izborima u nedjelju nastavak je uspona radikalne, nacionalističke ili ekstremne desnice poslednjih godina u Evropi.

 Na vlasti u Italiji i Mađarskoj

U Italiji Đorđa Meloni, čija je tvrdodesna populistička stranka Braća Italije izvojevala istorijsku pobjedu na parlamentarnim izborima 2022, vodi vladu od oktobra te godine, u koaliciji s još jednom krajnje desnom – Ligom Matea Salvinija i konzervativnom strankom Forca Italija.

Meloni je bila jedina evropska čelnica koja je prisustvovala inauguraciji američkog predsjednika Donalda Trampa 20. januara.

U Mađarskoj je suverenist Viktor Orban, premijer od 2010. godine, ponovo izabran u aprilu 2022. na četvrti uzastopni mandat, nakon nadmoćne pobjede njegove stranke Fides na parlamentarnim izborima. U vladajućoj koaliciji je i demohrišćanska stranka KDNP.

Orban se priprema za parlamentarne izbore na proljeće 2026, na kojima će ga izazvati bivši državni službenik Peter Mađar iz stranke Tisa.

Ostale koalicione vlade

U Holandiji je čelnik krajnje desnice Gert Vilders, čija je Slobodarska stranka (PVV) pobijedila na parlamentarnim izborima u novembru 2023, sklopio koalicioni sporazum s tri desne stranke u maju 2024.

Morao je da odustane od svojih ambicija da postane premijer, zato što su neke stranke prijetile da će se distancirati od njega zbog notorno antiislamskih i evroskeptičnih pozicija. Bivši šef obavještajne službe Dik Shof postao je šef vlade.

U Slovačkoj se nacionalistički premijer Robert Fico (stranka Smer) vratio na vlast u oktobru 2023. Fico je među rijetkim čelnicima Evropske unije bliskih Kremlju, a udružio se s centrističkom strankom Hlas (Glas) i krajnje desnom strankom SNS.

U Finskoj je Finska stranka, krajnje desna stranka koja je ostvarila drugo mjesto na parlamentarnim izborima u aprilu 2023, članica vladajuće koalicije koju je formirao konzervativac Peteri Orpo, čija je Nacionalna koalicija desnog centra pobijedila na izborima.

U Švedskoj krajnja desnica podržava vladu

Krajnje desna stranka Švedski demokrati (SD), druga na parlamentarnim izborima 2022, nema predstavnika u švedskoj vladi, ali je usko uključena u njene odluke.

Čelnik konzervativaca Ulf Kristerson postao je šef vlade, formiranjem većinskog bloka, uz podršku SD-a, na osnovu koalicionog programa koji je uključivao značajno smanjenje imigracije.

Izborni uspjesi

Ekstremna desnica bila je na pragu vlasti i u drugim zemljama.

Nakon istorijske pobjede na parlamentarnim izborima u septembru 2024, austrijska Slobodarska stranka (FPÖ), koju su osnovali bivši nacisti, a sada je vodi Herbert Kikl, počela je u januaru pregovore o formiranju vlade s konzervativnom ÖVP-om. No, ti pregovori su propali, pogotovo zato što je krajnja desnica htjela da gurnu zemlju u euroskepticizam.

ÖVP i FPÖ već su udružili snage kako bi upravljali u pet od devet austrijskih regiona.

U Francuskoj je republikanski front formiran za izbore u ljeto 2024. spriječio Nacionalno okupljanje (RN) da dođe na vlast. No, ta krajnje desna stranka, čija je čelnica Marin Le Pen bila protivnica Emanuelu Makronu na posljednjim dvama predsjedničkim izborima, danas je relativno vodeća stranka u Nacionalnoj skupštini.

Proboj

U Njemačkoj je AfD uz podršku saradnika Donalda Trampa udvostručio rezultat na parlamentarnim izborima u nedjelju i s 20,8 posto podrške pozicionirao se iza demohrišćana predvođenih Fridrihom Mercom. Potonji je odbacio savezništvo s nacionalističkom i antimigrantskom strankom za formiranje koalicione vlade.

U Belgiji je krajnje desna stranka Flamanski interes (VB) vodila prema anketama u Flandriji, najnaseljenijom regionu, uoči parlamentarnih izbora u junu 2024. N-VA, stranka aktuelnog premijera Barta De Vevera, na kraju je zadržala svoje vođstvo. No VB je poboljšao svoje rezultate i u flamanskom parlamentu s 31 od 124 mjesta, te u saveznom parlamentu u kojem čini najveću opozicionu grupuaciju, s 20 poslanika.

U Portugalu je krajnje desna stranka Čega (Dosta) osnažila svoj status treće političke snage u zemlji, s osvojenih 18,1 posto glasova na parlamentarnim izborima u martu 2024.

Na parlamentarnim izborima u Ujedinjenom Kraljevstvu u julu 2024, na kojima je Laburistička stranka Kira Starmera došla na vlast nakon 14 godina konzervativne vlade, antiimigraciona Reformska stranka Najdžela Faraža osvojila je oko 14 posto glasova i ušla u parlament s pet mjesta.