Danijel Garić, TVCG

UBRZAVA KLIMATSKI SLOM

Tekstilna industrija među najvećim zagađivačima životne sredine

Tekstilna industrija je odgovorna za značajnu količinu globalnih emisija ugljen-dioksida i spada među najveće zagađivače životne sredine. Njen negativan uticaj je posljedica velike upotrebe energije, vode i hemikalija, stvaranja tekstilnog otpada i izlivanja mikrovlakana u životnu sredinu tokom pranja.

 
Zbog ogromnog broja lanaca snabdijevanja i energetski intenzivnih metoda proizvodnje, industrija odjeće i obuće generiše osam do deset odsto globalnih emisija ugljen- dioksida, više nego vazduhoplovstvo i pomorstvo zajedno, dok je, prema procjenama Ujedinjenih nacija, do 20 odsto zagađenja industrijskih otpadnih voda uzrokovano bojenjem i doradom tekstila.

Toksična industrija

Proizvodnja tekstila odvija se kroz duge i složene lance proizvodnje, koji podrazumijevaju uzgajivače i prerađivače sirovih vlakana, prediva i tekstila, tkače, pletače, farbare i završne radove, proizvođače i distributere proizvoda. Iako se tekstil proizvodi za različite ciljne grupe, od enterijera i opreme za automobile do agrotekstila i higijenskog tekstila, sektor je u suštini orjentisan na modu, jer je većina globalne proizvodnje vlakana (oko 60 odsto) namijenjena za odjeću.

Proizvodnja prirodnog i sintetičkog tekstila i dalje su ekološki najštetniji aspekti industrije. Glavne zemlje za proizvodnju tekstila, kao što su Kina, Indija i Bangladeš, i dalje se uglavnom oslanjaju na ugalj prilikom proizvodnje. Transport robe širom svijeta u različitim fazama proizvodnje i distribucije dodatno doprinosi karbonskom otisku tekstila, uz veliki utrošak energije u njezi odjeće, kao što su pranje, sušenje, presovanje i hemijsko čišćenje. Odlaganje tekstilnog otpada na deponijama ili njegovo spaljivanje, uzrokuje ispuštanje opasnih hemikalija i gasova staklene bašte (GHG) u životnu sredinu.

Ekološki otisak tekstila je dodatno povećan rastom jeftino proizvedenih artikala, tj. porastom tzv. brze mode, odnosno niskokvalitetne odjeće, koja je dizajnirana da bude u trendu i koja se često kupuje. Sve to rezultira gubitkom resursa i većim otpadom tekstila, jer se odjeća brže odbacuje. Proizvodnja odjeće se udvostručila od 2000. godine i ne pokazuje znake smanjenja usljed globalizacije, urbanizacije i rasta stanovništva koji podstiču veću potražnju za odjećom.

Moda i klimatske promjene

Klimatske promjene su rezultat povećane emisije gasova staklene bašte, koje zagrijavaju planetu i odgovora klimatskog sistema na to zagrijavanje. Zbog svog složenog lanca snabdijevanja u odnosu na transport tkanina i odjeće, obično u zemljama u razvoju tekstilna industrija generiše otprilike 1,2 milijarde tona CO2 ekvivalenta, ili skoro 10 odsto svjetskih emisija GHG gasova. Pretpostavlja se da će modna industrija činiti oko 25 odsto ukupnih emisija CO2 do 2050. godine.

Veća potrošnja prirodnih resursa za potrebe rasta brze mode nesumnjivo će rezultirati i povećanom ekološkom degradacijom i pojavom klimatskih promjena. Globalna proizvodnja vlakana skoro se udvostručila između 2010. i 2020. godine.

Procjenjuje se da je samo za period od 2000. do 2015. godine došlo do porasta karbonskog optiska brze mode za 23 procenta. Zbog odjeće koja brzo završi na deponiji ili bude spaljena, veliki procenat slučajeva klimatskog sloma u svim krajevima svijeta je sve vidljiviji.

Upotreba sintetičkih vlakana je eksponencijalno porasla, a poliester je sada nadmašio pamuk kao najšire korišćena modna tkanina. Emisije CO2 koje se stvaraju prilikom proizvodnje poliestera su mnogo veće od onih koje se koriste za proizvodnju pamuka, jer se dobijaju od fosilnih goriva, kao što su nerafinisani naftni proizvodi. Ovakav način proizvodnje dodatno doprinosi klimatskim promjenama i destabilizaciji klime. Procjenjuje se da se 5,5 kliograma CO2 emituje za proizvodnju jedne poliesterske majice, u poređenju sa 2,1 kg CO2, koliko je potrebno za proizvodnju pamučne majice.

Deforestacija

Sve veća potražnja za tkanimama doprinosi i ubrzanom krčenju šuma. Viskozno vlakno, odnosno “rajnon” , koje se pravi od prečišćene celuloze, kao i druga polisintetička vlakna, proizvode se od drvene pulpe. Predviđa se da će se industrija rajona/viskoze proširiti kao odgovor na sve veću potražnju, što će, vjerovatno,  povećati prijetnju šumama na globalnom nivou. Prema procjenama, čak 30 odsto rajona i viskoze koje koristi modna industrija sakuplja se iz šuma.

Krčenje šuma, drugi najveći pokretač globalnih emisija GHG gasova, ubrzalo je ekstremne vrućine u umjerenim regionima Sjeverne Amerike i Evrope, a posljedice klimatskog sloma tek će biti vidljive u budućnosti. Među najugroženijim prodručjima je i prostor Mediterana.

Kao rezultat brze mode i skraćivanja životnog ciklusa proizvoda, tekstilni otpad nakon potrošnje značajno doprinosi povećanju deponija i spaljivanju, izazivajući značajne emisije toksičnih gasova i time porast temperature. Bez adekvatnog upravljanja tekstilnim otpadom i reciklaže, posljedice po životnu sredinu će se pogoršati, imajući u vidu količinu resursa, vode i energije koja ide u proizvodnju novih tekstilnih proizvoda.

Budući trendovi

Da bi ublažila svoj doprinos emisijama GHG gasova i klimatskim promjenama, modna industrija treba da pređe sa najavljene tzv. "umjerene dekarbonizacije" na znatno agresivniju. Neophodne su sistemske promjene velikih razmjera da bi se industrija uskladila sa ciljevima Pariškog sporazuma o klimatskim promjenama da ograniči globalno zagrijavanje na 1,5 stepeni iznad predindustrijskog doba. Globalizacija, želja za ekonomskim rastom i nedostatak efikasne globalne politike ometaju razvoj održivog sistema mode.

Sistemske promjene zahtijevaju saradnju zainteresovanih strana, tehnološke inovacije i jasne vladine politike. Rješenja se kreću od tehničkog napretka, regenerativnih modela za poljoprivredu do reciklaže, inovacija i biomaterijala, kao i inicijativa za ponovnu upotrebu i preprodaju za podršku kružnoj ekonomiji.

Potrebna su održiva rješenja za obnavljanje, ponovnu upotrebu i recikliranje korišćenog tekstila za prelazak sa trenutnog linearnog poslovnog modela na model cirkularne ekonomije, kako bi se smanjio ekološki otisak industrije.

Dekarbonizacija bi se mogla postići postepenom ukidanjem uglja i uvođenjem obnovljivih izvora energije, korišćenjem sirovina na bazi biologije, izvora toplote sa niskim emisijama, održivih procesa proizvodnje i transporta i povećanjem stope recikliranja materijala.

Neophodne su i održive vladine politike i jasna odlučnost za dekarbonizaciju svih industrijskih sektora. Potrebna je i adekvatna finansijska podrška kroz subvencije, podsticaje i niže kreditne stope. Nove politike i propisi bi uključivali strožije obaveze lanca snabdijevanja i podsticaje za podršku boljim poslovnim modelima, kao i nove zakone o proširenoj odgovornosti proizvođača za finansiranje prikupljanja, sortiranja i recikliranja odjeće na kraju životnog vijeka.

U pogledu evolucije estetskih zahtjeva, koja je jedan od pokretača modne industrije, treba napomenuti da potrošači u posljednje vrijeme sve više traže proizvode koji su i funkcionalni i atraktivni, te da se sve više pažnje posvećuje ekološkom otisku tekstila.

Tekst je dio projekta Mladi za održivi i cirkularni tekstil, koji Centar za klimatske promjene, prirodne resurse i energiju Univerziteta Donja Gorica realizuje u okviru Regionalnog programa lokalne demokratije na Zapadnom Balkanu 2. ReLOaD2 program finansira Evropska unija, a sprovodi UNDP u partnerstvu sa lokalnim samoupravama. Sadržaj teksta je isključiva odgovornost autora i ne odražava nužno stavove donatora.