Juan Dang  [ DW ]

17. 07. 2025. 07:29

Evropsko balansiranje između Kine i SAD

Bio je to neobičan susret koji zapravo nije smio da se dogodi. Kineski ministar spoljnih poslova Vang Ji sastao se prošle nedelje na marginama samita Saveza država jugoistočne Azije (ASEAN) u Kuala Lumpuru sa američkim državnim sekretarom Markom Rubijom, koji je već pet godina pod strogim kineskim sankcijama. To znači: zabrana ulaska u Kinu, zamrzavanje imovine, prekid svih ekonomskih aktivnosti, ne samo s Rubijom, nego i sa njegovim poslovnim krugom.

No Rubio se ne obazire na te mjere. Prije nego što je postao član Trampove administracije, bio je, kao republikanski senator Floride, i član Izvršne komisije američkog Kongresa za Kinu (Congressional-Executive Commission on China, CECC) – tijela koje uključuje oba doma: Predstavnički dom i Senat. Komisija ima zakonsku obvezu da nadzire stanje ljudskih prava i razvoj vladavine prava u Kini. Jednom godišnje podnosi izvještaj američkom predsjedniku.

U toj ulozi Rubio je oštro kritikovao kinesku vladu – prvo zbog gušenja prodemokratskog pokreta u Hong Kongu, a kasnije zbog drastičnog ograničavanja građanskih prava u zapadnoj kineskoj pokrajini Sinđang, koju većinom naseljavaju muslimanski Ujguri. Kineska vlada je u tome vidjela „miješanje u unutarnje poslove“ i stavila je Rubija na listu sankcionisanih osoba nakon što je Vašington uveo sankcije kineskim političarima.

Sve veće američko-kinesko rivalstvo

U petak, 11. jula održan je prvi lični susret kineskog i američkog ministra spoljnih poslova iza zatvorenih vrata. U javnost je procurilo vrlo malo. Kineski državni mediji objavili su da su razgovori bili „pozitivni, pragmatični i konstruktivni“. Na završnoj konferenciji za medije u subotu, Vang je u četiri ključne reči sažeo najvažnije rezultate iz kineske perspektive: održavanje kontakata, izbjegavanje pogrešnih procjena, prevazilaženje razlika i jačanje saradnje. Nije, međutim, spomenuo hoće li Rubio ostati pod sankcijama.

U Vašingtonu i Pekingu, prema Rubijevim riječima, postoji „snažna volja“ da se organizuje susret između američkog predsjednika Donalda Trampa i kineskog predsjednika Si Đinpinga. Smatra se da je susret ministara spoljnih poslova nagoveštaj budućeg sastanka dvojice predsjednika. Tačan datum još nije dogovoren.

Vek Pacifika

Dok je tokom 20. vijeka atlantski prostor imao snažan uticaj na svetsku politiku, 2025. je jasno da se taj uticaj u ovom vijeku seli na pacifički prostor. Zato politički analitičari 21. vijek nazivaju „vijekom Pacifika“.

Sjedinjene Američke Države i dalje su svetska supersila. No prema viziji kineskog predsjednika Si Đinpinga, trebalo bi da Kina do 2049. – na stotu godišnjicu osnivanja Narodne Republike – postane „snažna, demokratska, civilizovana i harmonična socijalistička velesila“.

konsultantska firma PricewaterhouseCoopers (PwC) navela je u studiji s početka 2025. da bi Kina u idućih 30 godina mogla da nadmaši SAD i postane najveća svetska ekonomija. Već danas svijet posmatra borba za globalnu prevlast između Vašingtona i Pekinga.

EU između dvije sile

Sjedinjene Države sada koriste pravo jačega kako bi naterale ekonomski slabije zemlje na trgovinske ustupke. Tokom vikenda je Tramp najavio uvođenje carine u visini od 30 odsto na uvoz iz Evropske unije. Carinski nameti bi trebalo da stupe na snagu prvog avgusta. Čelik i aluminijum su izuzeti iz tog paketa, ali za njih već vrijede visoke carine od 50 odsto.

Najavljeno je i uvođenje carina od 25 odsto za automobile i rezervne djelove iz zemalja EU.

Predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen odmah je reagovala i najavila da će učiniti „sve potrebne korake“ za zaštitu interesa EU, uključujući i protivmjere. Istovremeno je izrazila spremnost za postizanje „dogovora“.

Ove američke najave alarmirale su njemačke privrednike. Prema riječima Volfganga Nidermarka iz Saveza njemačke industrije (BDI), najavljene carine mogle bi da „naštete ekonomskom oporavku i inovacionim kapacitetima“ i da naruše povjerenje u međunarodnu saradnju. Kao izvoznička nacija, Njemačka – poput Kine – zavisi od slobodne trgovine.

SAD: partner, konkurent i suparnik EU?

Sada se postavlja pitanje: na koga se Evropa još može osloniti? Na starog saveznika – SAD – koji sada koči globalizaciju, ili na sve jaču komunističku Kinu, koja nastoji da ojača saradnju sa Evropom i Njemačkom, uprkos ideološkim razlikama?

Stručnjaci za Kinu Paula Oliver Ljorente i Migel Otero-Iglezijas iz španskog analitičkog centra Elcano Royal Institute postavljaju provokativno pitanje: Da li su sada Sjedinjene Države za Evropu istovremeno „partner, konkurent i suparnik“? Ta trostruka definicija najpre se odnosila na Kinu i bila je 2023. uključena u njemačku strategiju prema Kini.

„Evropska unija, međutim, ima problema da pretvori ovu konceptualnu definiciju u konkretne mjere s kojima bi svi bili saglasni“, pišu španski analitičari. „Nesigurnost je postala odlučujući faktor u strateškom pozicioniranju EU u kontekstu američko-kineskog rivalstva.“

EU i SAD, smatraju oni, imaju vrlo različite percepcije pretnje koja dolaze iz Kine. Dok SAD vide Kinu kao „hegemonijalnog protivnika“ i „egzistencijalnu prijetnju“, EU pokušava da održi uravnotežen odnos s ovim globalnim igračem. Zato Evropa mora da razvije razuđenu strategiju za smanjenje rizika i ublažavanje kritične zavisnosti od Kine.

„Istorijski izazov“ za Njemačku

U tom kontekstu, „politika Donalda Trampa i američko-kineski sukob predstavljaju istorijski izazov za Njemačku“, kažu stručnjaci za Kinu Klaudija Vesling i Bernard Barč iz berlinskog instituta MERICS. Dugogodišnje povjerenje u pouzdanu saradnju sa Sjedinjenim Državama ozbiljno je uzdrmano. Vraćanje rutinskoj svakodnevici više nije moguće.

Ali jedno je jasno: ako se Njemačka previše približi Kini, izazvaće bes Vašingtona. Sjedinjene Države su i dalje nezamenjiv faktor evropske bezbjednosne arhitekture nakon Drugog svetskog rata. Posle ruske agresije na Ukrajinu, važnost američkog vojnog prisustva u Evropi postala je još očitija. Njemačka vlada sada je pod neviđenim pritiskom da pronađe svoje mjesto u geopolitički definisanom svijetu, dok je društvo u samoj zemlji sve više polarizovano, smatraju Vesling i Barč.

I odnosi Njemačke i Kine zahladnjeli su, uprkos intenzivnoj trgovinskoj i privrednoj saradnji. Prošle nedelje je njemačko Ministarstvo spoljnih poslova pozvalo kineskog ambasadora na razgovor. Razlog: fregata kineske Narodnooslobodilačke vojske navodno je usmjerila laser prema njemačkom izviđačkom avionu iznad Crvenog mora, a on je bio tu u sklopu vojne misije EU (zaštita trgovačkih brodova od napada jemenskih pobunjenika Huta). Peking negira tu tvrdnju. Prema kineskom Ministarstvu obrane, fregata se nalazila u Adenskom zalivu, a ne u Crvenom moru.

Njemačka strategija prema Kini iz 2023. predviđala je smanjenje rizika. Kao posledica toga, mnoge su firme su pored Kini, investirali i u Sjedinjenim Državama. Ipak, nemačke firme sada shvataju da ta dvostruka strategija „može biti u suprotnosti s interesima njemačke privrede i potencijalno dovesti do krize, koja se ogleda u padu izvoza i gubitku radnih mjesta", pišu Vesling i Barč. „Zato bi slogan 'Derisking, ali na pravi način' mogao postati težak zadatak za saveznu vladu.“

Novi početak u odnosima Brisela i Pekinga?

Krajem jula u Pekingu bi trebalo da se održi samit EU-Kina. Kina se nada novom početku u odnosima s Evropom. Američka vlada još nije objavila nove carinske stope za kinesku robu. No glavni američki saveznici u Aziji – Japan i Južna Koreja – već od 1. avgusta moraju da plaćaju carine od 25 odsto na izvoz u SAD. Već sada se može naslutiti kakve bi carine mogle da pogode Kinu.

Trgovinski rat između SAD-a i Kine mogao bi dovesti do toga da tržište EU mora apsorbovati kineski višak kapaciteta. SAD bi mogle i robu proizvedenu zahvaljujući kineskim direktnim investicijama u EU definisati kao kinesku – i uvesti visoke carine.

Kako bi se smanjila zavisnost, sve članice EU morale bi da djeluju usklađeno, poručuju Ljorente i Otero-Iglezijas. Članice EU imaju različite odnose sa Sjedinjenim Državama i Kinom. Njihova ekonomska zavisnost od prve i druge ekonomije svijeta takođe se razlikuje. Ta „unutrašnja heterogenost“ vodi i do različitih spoljnopolitičkih pravaca.

„Partnerstva su za EU nezamjenjiva – pa i ono s Kinom“, zaključuju španski stručnjaci. „Kina mora da otvori svoje tržište za evropske kompanije. Za tako nešto su potrebne konkretne mjere – a ne samo obećanja.“