Ela Džojner (Brisel)  [ DW ]

27. 06. 2025. 07:43

„Dvostruki standardi“: Španija kritikuje EU zbog sporazuma s Izraelom

Nakon osuđujućeg izveštaja Evropske unije o stanju ljudskih prava u Gazi, španski premijer Pedro Sančez oštro je kritikovao svoje kolege zbog toga što nisu preduzeli mjere za suspendovanje trgovinskog sporazuma sa Izraelom, uprkos onome što je Sančez nazvao „katastrofalnom situacijom genocida“.

Više od 55.000 Palestinaca ubijeno je u enklavi tokom više od 18 mjeseci izraelskog bombardovanja, podaci su vlasti u Gazi. Izrael žestoko negira optužbe za genocid, tvrdeći da je u ratu s vladajućom militantnom islamističkom grupom Hamas, nakon masovnog terorističkog napada na izraelsku teritoriju 2023. godine.

U izvještaju distribuiranom državama-članicama prošle nedjelje, sastavljenom na osnovu nalaza i navoda glavnih međunarodnih tijela, Služba za spoljne poslove EU pronašla je „indikacije“ da Izrael krši svoju obavezu poštovanja ljudskih prava.

U dokumentu koji nije objavljen javno, ali je dostupan Dojče veleu, ukazuje se na moguće neselektivne napade koji pogađaju civilno stanovništvo, a kao potencijalna kršenja ljudskih prava navode se izraelska blokada hrane i ljekova, i napadi na medicinske ustanove. „Postoje indikacije da je Izrael prekršio svoje obaveze u vezi s ljudskim pravima“, zaključuje se u izvještaju.

Dolazeći na samit Evropske unije u Briselu u četvrtak, španski premijer Sančez rekao je da je „više nego očigledno da Izrael krši Član 2 sporazuma EU-Izrael“.

„Imali smo 18 paketa sankcija protiv Rusije zbog njene agresije (u Ukrajini), a Evropa, sa svojim dvostrukim standardima, nije sposobna da suspenduje sporazum o pridruživanju“, rekao je Sančez.

Suspenzija „ne dolazi u obzir“

Španija i Irska su izolovane među 27 država EU i jedine otvoreno pozivaju na potpunu suspenziju sporazuma, što je potez koji bi zahtijevao jednoglasnu odluku i zato nikada za to i nije postojala realna mogućnost. Grčka, Njemačka, Mađarska, Austrija i Bugarska ostaju bliski saveznici Izraela.

Berlin je posebno jasno stavio do znanja svoje stavove, a kancelar Fridrih Merc opisao je taj potez kao nešto što „ne dolazi u obzir sa ovom Saveznom (njemačkom) vladom“.

To bi bio veliki ekonomski poremećaj, posebno za Izrael, koji trećinu robe kupuje od EU. Sporazum, koji je na snazi od 2000. godine, pokriva sve, od trgovinskih odnosa dviju strana – vrijednih 50 milijardi dolara godišnje samo za robu – do političkog dijaloga i saradnje u istraživanju i tehnologiji.

Druga mogućnost, koja zahtijeva samo kvalifikovanu većinu odnosno glasove 15 od 27 članica Unije, bila bi djelimična suspenzija sporazuma, na primjer, njegovih odredbi o slobodnoj trgovini ili isključivanje Izraela iz EU-programa „Horizont“ za finansiranje istraživanja. Ali, više diplomatskih izvora reklo je za DW da ni tu nema dovoljno glasova „za“.

Kaja Kalas: Cilj nije „kazniti Izrael“

Ranije ove nedjelje, šefica spoljnih poslova EU Kaja Kalas zvanično je dostavila dokument državama-članicama, već tada jasno stavivši do znanja da neće biti neposrednih reakcija.

„On nije namijenjen da se kazni Izrael, već da se pokrenu konkretna poboljšanja za život ljudi u Gazi“, rekla je u ona ponedjeljak. „Ako se situacija ne poboljša, onda možemo da razgovaramo o daljim mjerama i vratimo se na ovo u julu.“

Ovog četvrtka (26. jun) lideri EU su u svojoj zajedničkoj izjavi sa samita naveli samo da su „primili na znanje“ izvještaj, ne pominjući potencijalna kršenja prava. I rekli su da bi ministri trebalo ponovo da razmotre tu temu sljedećeg mjeseca. Istovremeno, 27 lidera osudilo je „tešku humanitarnu situaciju u Gazi, neprihvatljiv broj civilnih žrtava i nivo gladi“.

„Nema teme u spoljnoj politici“ koja izaziva više podjela od Izraela

Španija je takođe pozivala na embargo EU na prodaju oružja Izraelu (Njemačka je jedan od glavnih dobavljača), kao i na dodatne sankcije. Međutim, Berlin je nedavno potvrdio da će nastaviti da prodaje oružje Izraelu i da bez učešća Njemačke taj potez ne bi imao veliki uticaj.

Nekoliko drugih zemalja, među kojima su Belgija, Francuska i Švedska, podržale su nametanje dodatnih sankcija EU Izraelu – ali i one zahtijevaju jednoglasnost.

Podržavajući Sančeza, irski lider Majkl Martin rekao je da će svojim kolegama na samitu reći da „narodi Evrope smatraju neshvatljivim da Evropa izgleda nije u poziciji da izvrši pritisak na Izrael“.

Prema riječima Lize Musiol iz istraživačkog centra za rješavanje sukoba „Krizna grupa“, maksimalni pritisak podrazumijevao bi embargo na oružje, sankcije velikih razmjera protiv članova vlade Izraela ili potpunu suspenziju Sporazuma o pridruživanju.

„Ali, skoro nijedan evropski lider ne pominje takve mjere“, navela je Musiol za DW u pisanoj izjavi. I dodala: „Vjerovatno ne postoji tema u spoljnoj politici unutar EU gdje su države-članice toliko podijeljene.“

Tenzije oko Irana vraćaju države-članice na stare pozicije

Prošlog mjeseca nakratko se činilo da Evropska unija zaista kolektivno pooštrava svoj stav. Holanđani su predložili reviziju Sporazuma o pridruživanju, a taj potez 20. maja dobio je zeleno svijetlo od većine zemalja EU.

To se dogodilo ubrzo nakon što su Francuska, Velika Britanija i Kanada objavile rijetku zajedničku izjavu u kojoj osuđuju najnoviju izraelsku ofanzivu u Gazi i u kojoj to što ograničava dostavu pomoći opisuju kao „potpuno nesrazmjerno“ i kao moguće kršenje međunarodnog humanitarnog prava.

Tada jeste postojao uočljiv osjećaj da bi politika mogla da se promijeni.

Čini se da je taj prozor sada zatvoren, kaže Muziol. „Čini se da su se, nakon nedavne eskalacije između Izraela i Irana, mnoge države-članice vratile na svoje stare pozicije.“

„Ton su promijenile čak i one države-članice koje su tradicionalno bile snažne pristalice Izraela, ali su počele da budu otvorenije ili kritičnije, poput Njemačke ili Italije.“