Anđelko Šubić  [ DW ]

23. 04. 2025. 13:03

Predsjednik protiv rektora: kako upodobiti univerzitete?

„Jednoglasno se protivimo zbog neviđenog državnog paternalističkog nadzora i političkog uticaja koji danas prijeti američkim univerzitetima“, piše u proglasu preko stotinu univerziteta u Sjedinjenim Državama. Ona su doduše otvorena za „konstruktivne reforme“, ali složno odbacuju „neprimjereno uplitanje vlade“ predsjednika Donalda Trampa. On je objavio da će „još revidirati“ državnu podršku američkim univerzitetima, što te obrazovne institucije tumače kao sredstvo pritiska kako bi im se začepila usta.

Iako to pismo potpisuju i univerziteti koji su iz svojih redova dali i brojne dobitnike Nobelove nagrade – kao što je npr. Prinston – glavni predvodnik borbe protiv uplitanja države u rad naučnih institucija je univerzitet Harvard. On je već tužio čitav niz zvaničnika američke vlade, između ostalih i ministra zdravlja Roberta F. Kenedija Mlađeg, ministarku obrazovanja Lindu MekMahon i ministra odbrane Pita Hegseta, jer im je vlada zamrzla oko 2,2 milijarde dolara višegodišnje podrške.

Antisemitizam na američkim univerzitetima?

U mejlu koji je u Harvard stigao iz Vašingtona zahtjeva se od univerziteta da „provjeri“ ponašanje stranih studenata tog univerziteta i svako kršenje odmah javi saveznim organima, ali i da isto tako provjeri mišljenja svih studenata i zaposlenih na univerzitetu. Isto tako, od Harvarda se traži i da smjesta prekine praksu pozitivne diskriminacije, odnosno da ne upisuje studente i zapošljava saradnike i prema kriterijumima raznolikosti.

Američki predsjednik je kao povod za taj pohod protiv nezavisnosti američkih univerziteta iskoristio proteste studenata protiv napada Izraela na Palestince u Pojasu Gaze, optužujući ih da su „leglo antisemitizma“. Doduše, ima istine i da je među onima koji su protestovali bilo i stranih studenata iz muslimanskih zemalja, i da nisu svi univerziteti znali kako da izađu na kraj sa protestima koji su ponekad prelazili i u netrpeljivost prema ljudima jevrejske vjere.

Ali, sukob Donalda Trampa i njegovih pristalica sa naučnim institucijama ima mnogo dublje korene. Za razliku od na primjer Evrope, u Sjedinjenim Američkim Državama, a naročito među slabije obrazovanim stanovništvom odakle pretežno dolaze birači Trampa, postoji široko rasprostranjeno nepovjerenje prema „Jajoglavima“ (Eggheads), kako oni posprdno zovu naučnike. Mnogo je američkih filmova u kojima postoji nekakav „ludi“ naučnik kojem publika može da se smije.

Sukob još od Darvina

Američki potpredsjednik Džej Di Vens još je 2021. izjavio da su univerzitetski profesori „neprijatelji“ Amerike. Jedan od tih „neprijatelja“, Semjuel Redman, profesor istorije na Univerzitetu Masačusets u Amherstu za njemački javni servis ARD podsjeća da je nepovjerenje i netrpeljivost prema nauci počela najkasnije početkom 20. veka, prije svega sukobom tamo veoma uticajnih konzervativnih i vjerskih institucija najprije zbog Darvinove teorije evolucije, što se potom proširilo na sva saznanja koja „ne pišu u Bibliji“.

Osim tog nepovjerenja u savremenu nauku, Donald Tramp na sav glas ponavlja da je „Amerika na prvom mjestu“ (America First), pa tako ova američka vlada traži i od muzeja u SAD da se usredsrede na „američku istoriju“ – iako nikome nije jasno kako bi to trebalo da se uradi sa na primjer kosturom dinosaurusa. U svakom slučaju nesporna je želja aktuelne američke vlade da i politički i nacionalno „očisti“ nauku i obrazovne institucije od svega što nije po ukusu najkonzervativnijih krugova u SAD.

Samo, nije naročito pametno od ove vlade u Vašingtonu što su među prvim univerzitetima za kritiku odabrali baš Harvard. I iakmo je rektor Harvarda relativno politički konzervativan profesor Alan Garber, onih stotinak američkih univerziteta koji potpisuju pismo prije svega od Harvarda očekuje da povede bitku s vladom u Vašingtonu. Razlog je veoma jednostavan, objašnjava Katrin Kliver Ašbruk iz Fondacije Bertelsman koja se bavi s transatlantskim odnosima: 2,2 milijarde dolara državne podrške Harvardu jeste ogroman novac, ali je zapravo sitniš za najbogatije univerzitete u SAD s novčanim doprinosima od oko 53 milijarde dolara.

Ako Harvard „padne“...

„Zato se druga univerziteti rado pozicioniraju iza vođstva Harvarda“, objašnjava Ašbruk. Mnoga od njih finansijski jedva spajaju kraj s krajem i državna podrška im je od životne važnosti – ali Harvard to može i finansijski da izdrži. Međutim, ako Harvard izgubi spor, „čistka“ na američkim univerzitetima mogla bi da krene znatno brže. „Tada bi mogli veoma brzo i naglo da budu bačeni na kolena“, smatra Ašbruk koja dobro poznaje prilike u SAD. Prema njenom mišljenju, radi se o sukobu kultura, ali i protivljenju američkih univerziteta autokratiji kakvoj teži Donald Tramp.

Još jedan razlog što se drugi američki univerziteti rado stavljaju u senku Harvarda jeste naravno i njegov legendarni pravni fakultet. Čitave generacije sudija i vrhunskih pravnih stručnjaka hvale se diplomom Harvarda i nije teško zamisliti da bi njegovi pravni stručnjaci u sudnici „pojeli za doručak“, odnosno oborili ove nevešte zahtjeve koji su stigli iz Vašingtona.

Da li je Vašington to htio?

Kako prenose mediji, čini se da i među službenicima predsjednika Trampa vlada potpuni haos, odnosno niko sad ne želi da kaže ko je to uopšte poslao pismo sa zahtjevima u Harvard. Iz Vašingtona su pitali univerzitet zašto nisu pozvali nadležne u vladi, jer to pismo uopšte nije autorizovano. Pa čak pominju i da je poslato greškom – iako su ga potpisala tri zvaničnika Trampove vlade.

To ipak ne znači da Bela kuća ne želi da američki univerziteti budu drugačiji, pa se zato u budućnosti i može očekivati sudski sukob Harvarda i stotinu američkih univerziteta protiv takve politike američke vlade. Dakle: Tramp i njegovi „Gorštaci“ (Hillbillys) i „Crvenovrati“ (Rednecks) protiv „Jajoglavih“. Uzgred budi rečeno, od ukupno 60 sudija američkog Vrhovnog suda od 1902. pa do danas, četvoro su imali diplomu Kolumbije, sedmoro je završilo Jejl, a 15 su sa Harvarda. Uključujući i trenutno predsjedavajućeg sudiju Džona G. Robertsa Mlađeg.