Rajna Brojer  [ DW ]

02. 01. 2025. 08:03

Kemnic i Nova Gorica – prijestonice kulture Evrope

Spomenik Karlu Marksu je jedna od najvećih portretnih bisti na svijetu po kojoj je istočnonjemački grad Kemnic od 1971. prepoznatljiv. Sovjetski vajar Lav Kerbel je o svom djelu – teškom 40 tona i postavljenom u centru grada – tada rekao: „Karlu Marksu nisu potrebne ni noge ni ruke, njegova glava kaže sve.“ Ljudi iz Kamnica su otada kolokvijalno to mjesto zvali: „Kod lobanje“.

Međutim, kakve veze ima Karl Marks s Kemnicom? Lično, baš ne mnogo toga. Rođen je u Triru, a umro u Londonu. Dakle, daleko na zapadu. Za života nikada nije bio u tom gradu. Ali za istočnonjemački komunistički režim to nije bilo važno za odluku da preimenuju grad u Grad Karla Marksa. Tadašnji istočnonjemački premijer Oto Grotevol obrazložio je taj korak jakom radničkom tradicijom u tom kraju. U očima režima to je bio socijalistički uzoran grad.

I zaista, Kemnic je mnogo prije osnivanja istočnonjemačke komunističke države bio jedan od vodećih industrijskih, radničkih gradova. Još u 18. i 19. vijeku u gradu se razvila jaka tekstilna, mašinska, željeznička i automobilska industrija. Rudnici u obližnjim Rudnim gorama stvorili su jaku industrijsku bazu. Nije slučajno da su Kemnic nazvali „saksonski Mančester“.

Posle sloma komunističkih režima na evropskom istoku, grad nije doživio samo strukturne promjene, već i preimenovanje. Na referendumu se 76 odsto građana izjasnilo za vraćanje starog imena – Kemnic. Ono potiče od lužičkosrpske riječi za rijeku koja protiče kroz grad – Kamjenica.

Za razliku od Drezdena, Lajpciga i Istočnog Berlina, Kemnic poslije ponovnog ujedinjenja Njemačke nije stekao veću popularnost. Godine 2018. mediji su mu posvetili pažnju jer je u gradu ubijen jedan njemački državljanin kubanskog porijekla. U gradu su izbile antirasističke demonstracije, ali su organizovani i skupovi pokreta Pegida koji je protiv prisustva stranaca u Njemačkoj.

Grad je doživio brojne istorijske lomove i počinjao je iznova, pa ga upravo to čini zanimljivim.

„C the Unseen“ – vidljivost za nevidljivi Kemnic

Godine 2025. će Kemnic u istočnonjemačkoj pokrajini Saksoniji, nadomak granice sa Češkom, zajedno sa okolnim mjestima, Rudnim gorjem i oblasti Cvikau nositi titulu prijestonice kulture Evrope. „C the Unseen“ – to je moto organizatora, prema kojem treba učiniti vidljivim do sada nevidljivo i zanemareno. Program ima nekoliko težišta među kojima su „Istočnoevropski mentalitet“, „Komšiluk, poštovanje, tolerancija“ i „Demokratija, participacija, društvena kohezija“.

Jedan od glavnih projekata je nazvan „3.000 garaža“. Za vrijeme DDR-a u gradu su na sve strane građene garaže. One nisu služile samo kao mjesta za parkiranje automobila, već i mjesta susreta i privatnosti. Priče pojedinih vlasnika garažnih mjesta s portretnim fotografijama na izložbi pripovjedaju o životu tih ljudi u nekadašnjem Gradu Karla Marksa i o prelomnim promjenama poslije 1989.

Nova Gorica, Goricija, Gerc – tri imena jednog mjesta

Novina je to da su dva mjesta jedna prijestonica kulture Evrope – ali svaki za sebe. Radi se o podijeljenom gradu Novoj Gorici u Sloveniji i Goriciji (Gorizia) u Italiji.

Mjesto je osnovano oko godine hiljadite kao sjedište grofova od Gerca, koji su spadali u najvažnije plemićke porodice na južnoj strani Alpa. Kasnije su gospodari bili Habzburzi, a tada se grad zvao Gerc (Görz). To je bio živ kosmopolitski grad, na ulicama se govorio slovenački, italijanski i njemački. Posle Prvog svjetskog rata i raspada Habsburške monarhije, Gerc je pripao Italiji i nazvan je Goricija. Slovenačko stanovništvo je asimilovano, a kulturna raznolikost je bila prošlost.

Posle Drugog svjetskog rata stanje je opet promijenjeno. Najveći dio grada je ostao na italijanskoj strani, ali Josip Broz Tito, tadašnji jugoslovenski vođa, nije htio da se odrekne mjesta i podigao je na obližnjim livadama na jugoslovenskoj strani Novu Goricu. To je planski razvijan grad, moderan i funkcionalan.

Time je cementirana granica između dva grada, porodice su razdvojene, a nepovjerenje je poraslo na obje strane. Hladni rat između Istoka i Zapada i mali grad između navodnih fašista i tobožnjih komunista. I poslije pada Gvozdene zavjese granica je postojala još 16 godina. Slovenija je 2004. postala članica Evropske unije, a 2007. je pristupila Šengenskom sporazumu. Tek tada su oba mjesta mogla da sarađuju na suočavanju s prošlošću. Sada posljednji podijeljeni grad Evrope može da ponese naziv Evropske prijestonice kulture.

„Bezgranično“ između Istoka i Zapada

Granica više nije tu, ali arhitektura odaje mnogo o istoriji grada. Italijanski stari grad i fasade sa štukaturom na jednoj strani, a na drugoj betonske građevine iz socijalizma. Lijepa priroda ravnodušna je prema nekadašnjim podjelama. Ona je na obje strane jedinstvena. Posjetioce privlače tirkizna rijeka Soča, Vipavska dolina, Solkanski most kao najveći željeznički kameni most na svijetu.

Moto koji sugeriše odsustvo granica, „Borderless“, jeste i simboličko ponovno ujedinjenje grada. Nova Gorica i Goricija zajedno se predstavljaju kao „prestonica kulture Evrope 2025. bez granica“.

Otkriti Evropu

Naredna godina biće posvećena gradovima koji su preživjeli i prevazišli brojne istorijske lomove. Jedinstveni su, inovativni, raznoliki i vrijedni posjete. Upravo to je cilj programa koji imenuje prestonice kulture Evrope – da podstakne i evropsku raznolikost i osjećanje zajedničkog nasleđa evropskih kultura i evropske pripadnosti. Program je 1985. inicirala tadašnja grčka ministarka kulture Melina Merkuri.

Kemnic je četvrti njemački grad koji je izabran za Evropsku prijestonicu kulture. Svečano otvaranje je planirano za 18. januar. Godišnji program predstavljen je u oktobru i ima 400 stranica, sa 150 projekata i hiljadu dešavanja.

U Novoj Gorici / Goriciji otvaranje je planirano za 8. februar. Program će početi šarolikom povorkom koja će krenuti od željezničke stanice u Goriciji i ići ka Novoj Gorici.