Milutin Tomašević

STAV

Vještačka inteligencija raspamećenih medija

Zloupotrijebljena vještačka inteligencija mnogo lakše od čovjekove generiše dezinformacije i spinove. Brzinom svjetlosti proizvodi, plasira i podvaljuje obmanjujuće audio, vizuelne i tekstualne sadržaje. Digitalni cunami preplavljuje društvene mreže duboko lažnim (deepfake) montažama i kloniranim glasovima.

Piše: Urednik Prvog programa Radija Crne Gore Milutin Tomašević

Prevarne konstrukcije po pravilu postaju viralne. Širenje zlonamjernih informacija prerasta u globalnu industriju. Medijski predatori ne biraju sredstva da obrlate neznavene konzumente. Medijski nepismeni pojedinci i društva lako postaju žrtve centara moći, instruisanih botova i sajber halucinacija.

Alati i algoritmi za identifikovanje lažnih sadržaja postoje, ali ih samo rijetki koriste. Malo su poznati i slabo dostupni. Urgentno su nam potrebne regulatorne i lako primjenljive zaštitne mjere. U medijima, ali i na državnom nivou, mora se uspostaviti sistem informacione bezbjednosti. To podrazumijeva efikasnu zaštitu podataka o ličnosti i nediskriminaciju. U Evropskoj uniji na snazi je sveobuhvatan regulacioni pravni okvir. Sporazum potencira transparentnost, prije nego temeljni modeli kao što su ChatGPT i sistemi vještačke inteligencije opšte namjene (GPAI) dođu na tržište, tj. uđu u upotrebu.

Informativne kuće valja obavezati da poštuju etički i novinarski kodeks. Za sadržaj generisan “neljudskom pameću” mora biti odgovoran ljudski faktor, novinar-urednik. Njujork Tajms, na primjer, već ima urednika zaduženog za primjenu vještačke inteligencije. Sadržaj proizveden vještačkim alatkama u svakom trenutku mora biti jasno označen kao takav. “Korisnik” mora znati da je u interakciji sa manipulativnom slikom, audio ili video sadržajem.

Ekspanzija vještačke pameti drastično će smanjiti broj novinara i već je egzistencijalna prijetnja medijskom sektoru. Medijski koncerni uveliko razrađuju nove tehnologije sa ciljem smanjenja broja zaposlenih. Radio stanice emituju robotizovane glasove. Muzičke urednike smjenjuju digitalni džuboksi. Svjetski poznati časopisi objavljuju tekstove ispod kojih su potpisi autora – duhova. Google usavršava mašinu – proizvođača vijesti “Dženezis”. Ponuđena je Tajmsu, Vašington postu, Vol strit žurnalu...

Istraživanje jedne od najvećih svjetskih kompanija za zapošljavanje – Indeed.com, otkriva da 80 odsto radnih mjesta vezanih za informacioni sektor može uspješno pokriti generativna vještačka inteligencija (Gen AI). Pesimisti upozoravaju da kohabitacija u kojoj će robot pomagati novinaru u “pješačkim” poslovima prekucavanja tekstova, pretvaranja govora u tekst, obrade podataka, pretrage arhiva, prevoda... neće trajati dugo. Optimisti pak naglašavaju da naučnici još dugo neće inteligentnim alatima uspjeti da ugrade dušu, etičnost, empatiju, kreativnost, individualnost. Na nivou su razumijevanja i analize jezika, govora, slike, sa mogućnošću da planiraju i rješavaju određene zadatke. Od koristi je i sažimanje teksta iz ogromne baze informacija. Mogu da upare podatke, ali ne i da ih smisaono povežu. Do kada?

Krajnji domet rapidnog širenja vještačke inteligencije postaje kritično globalno i geostrateško pitanje. Tehnološka istraživanja i projekte finansiraju giganti: Google, Meta, Apple, Netflix, Amazon... Perspektiva novinarske profesije je u rukama njihovih eksperata. Problem je što neuporedivo više naučnika radi na usavršavanju već naprednih tehnologija u odnosu na one koji istražuju kako zaustaviti mašine da preuzmu ključne funkcije društva.

U ovom trenutku teško je predvidjeti sve posljedice najnovije, možda i posljednje tehnološke revolucije. Stvari se događaju užasno brzo. Iz ne tako davnog perioda upoznavanja, fascinacije i strahopoštovanja neosjetno prelazimo u fazu masovne upotrebe sintetičke pameti, sa mogućim ishodom da dobar sluga postane zao gospodar. Za sada je opak koliko i tvorac njenih algoritama – čovjek.

Ne prejudicirajući dinamiku, sigurno je da bi u cijelosti automatizovano, obezličeno, kibernetičko novinarstvo, sa trolovima umjesto novinara, neminovno značilo eroziju medija, pisanja i mišljenja uopšte. Na početku ljudske civilizacije “bijaše riječ”, bojati se da na kraju ne bude “klik”.