Александра Бошковић [ Portal RTCG ]

NEKAD I SAD

Crnogorsko vazduhoplovstvo: Zanimljiva istorija ali nebo ne prašta greške

Crna Gora ima veoma zanimljivu istoriju vezanu za vaduhoplovstvo, ali i seriju nesreća koje upozoravaju da bezbjednost nema cijenu.

Neki primjeri su vrlo upečatljivi, vraćaju nas i u davno prošla vremena. U Podgoricu je 5. maja 1930. godine sletio prvi putnički avion. Podgorica je slavila. U avionu tipa „Farman” sa devet sjedišta nalazilo se i pet novinara, saradnika beogradskih listova. Tom prilikom predsjednik podgoričke opštine poklonio je pilotu deset napoleona, podsjetili su nedavno iz Aerodroma Crne Gore. 

Na dan Londonske konferencije, 20. marta 1913. godine kada je odlučeno da Skadar pripadne Albaniji, u operacijama kod Skadra poginuo je pilot Mihajlo Petrović. Na svom avionu tipa "farman" u sastavu Primorskog aeroplanskog odreda 1913. godine učestvovao je i poginuo, ispavši iz aviona zahvaćenog vazdušnim strujama. Bio je možda i prva žrtva vojnog vazduhoplovstva uopšte. 

Inače, prvi let avionom u Crnoj Gori desio se 5. septembra 1913. godine, samo deset godina nakon braće Rajt, na Cetinju. Pilot je bio Đani Vidmar.U to vrijeme Ivan Đani Vidmar imao je 21 godinu i dvije godine prije toga dobio je pilotsku dozvolu.

Ali prva otmica aviona desila se 18.septembra 1956. godine. JAT-ov let od Tivta do Beograda je otet, i piloti su morali da skrenu ka Italiji, gdje je otmičara nakon slijetanja privela policija. 

Avion je sletio u Ankonu, a otmičar je, kaže medijska arhiva, maltene prvi izašao iz letjelice. 

Prva velika avionska nesreća u Crnoj Gori dogodila se u barskoj opštini 27. novembra 1947. godine. Stradalo je svih pet članova posade i 18 putnika.

Putnički avion marke “YU-Bad”, vlasništvo Uprave vazduhoplovnog javnog pristaništa Beograd Zemun zalutao je tog hladnog novembarskog dana  u magli i udario u liticu na mjestu Mala Rumija, deset metara od vrha crnogorske planine.

Jedini preživjeli putnik, Vido Matanović, inače predsjednik Sreskog narodnog odbora Ulcinj, sa službom u Nikšiću, prebačen je do bolnice u Budvi gdje je i umro tri dana kasnije, ne dolazeći svijesti. Po njemu je nazvana centralna ulica u ulcinjskom naselju Meteriz.

A jedna od najsmrtonosnijih JAT-ovih avionskih nesreća dogodila se 11.septembra 1973. godine na Maganiku.

U izolovanom predjelu u Rovcima putnik namjernik naići će na kamene napuštene kuće, a pored seoskog sokaka čeka ga mramorni spomenik sa imenima tragično nastradalih studenata. Žal za mladošću u selu Mrtvo Duboko. Okolo ledeni vrhovi Maganika i tihoćutna ledena rijeka Mrtvica podsjetnici su na najveću avionsku nesreću u Crnoj Gori. Tog 11. septembra 1973. na planini Maganik JAT-ova Karavela SE-210 na letu Skoplje-Titograd udarila je u planinski vrh Babin zub.

Poginuli su svih 35 putnika i šest članova posade. Među putnicima bilo je djece, starijih, đaka, vojnika, profesora, radnika... i svi su sletjeli u smrt, u vrletima ovog planinskog masiva. 

Tako tragično nastradali Beograđani Barbara Biba Marjanović i Žarko Bošković spomenik imaju baš u Rovcima. Imali su samo 23 i 26 godina. 

JAT-ovim avionom u trenutku nesreće upravljao je Žika Maglić. Kada je nadlijetao Mojkovac, u tom mjestu nije radio takozvani radio-far. Kako je već bilo vrijeme da “Karavela” počne slijetati, u komunikaciju sa pilotom uključila se kontrola leta u Golubovcima. Veza sa avionom prekinuta je u 10.21 čas.

Na Maganiku i dan danas stoje olupine i ostaci JAT-ovog kobnog aviona.  

 FK "Budućnost", Žarko Laušević i Miša Janketić preživjeli otmicu aviona 

Najpoznatija otmica, međutim, dogodila se osam godina kasnije. Ništa tog 26. septembra 1981. godine nije slutilo da će JAT-ov boing na liniji Titograd-Beograd biti na meti otmičara. 

Na let se tada ukrcala i ekipa FK Budućnost iz Podgorice, koja je išla na meč sa Vojvodinom u Novom Sadu.

Među putnicima bili su glumci Miša Janketić, Žarko Laušević i Marko Nikolić, pjevačica Biljana Petrović i narodni heroj Milan Šijan.

Avion su oteli Borivoje Jelić i Mirko Križić iz Bjelovara i Milan Prpić iz Rijeke.

Plan o otmici aviona razradili su za vrijeme odsluženja zatvorske kazne. Postoje navodi da su bili povezani sa grupom Baden-Majnhof.

Avion je pod prinudom otmičara sletio u Atinu, odakle su naredili pilotima da krene ka Izraelu. Tamo nije sletio usled prijetnje izraelskih snaga da će avion biti oboren, zbog čega su otišli na Kipar. Na tamošnjem aerodromu putnici su uspjeli da pobjegnu otmičarima.

Bjekstvo je izvedeno tako što je vođa otmičara prihvatio da se ženi koja je ovim avionom iz Nikšića upućena na liječenje u Beograd, ukaže lekarska pomoć na Kipru.

Kad su se vrata otvorila, pojavio se dim i nastala je panika jer se mislilo da je riječ o požaru, što su putnici iskoristili i pobjegli. U avionu je ostao samo fudbaler Petar Ljumović. Otmičari su se tada predali policiji.

Uslovi sve lošiji

Danas, uslovi za letjenje u Crnoj Gori su prilično loši, kao malo gdje u Evropi.

Uprkos tome što je naša država među najatraktivnijima za letove malih aviona, ni tu nemamo čime da se pohvalimo. Ako pogledate mapu Evrope na kojoj su obilježeni aerodromi gdje mogu slijetati mali, civilni avioni, kod nas ima svega nekoliko tačaka. 

Ovih dana, gledamo i gotovo svakodnevna kašnjenja, povremena otkazivanja letova i nesnosne gužve na podgoričkom aerodromu. Na tivatskom, putnici su se nedavno probijali kroz plastične kofe postavljene da spriječe poplavu u aerodromskoj zgradi jer krov prokišnjava.

Vlada tvrdi da krov prokišnjava još od 2006. godine i da nije rekonstruisan. Obećavaju da će sada biti drugačije. 

Nekad i Žabljak u mreži vazdušnog saobraćaja u Jugoslaviji 

Dok je tako danas, vratimo se opet u prošlost da vidimo kako je bilo nekad. U ljeto 1955. godine, u mrežu vazdušnog saobraćaja u Jugoslaviji uključen je i nekadašnji ratni aerodrom kod sela Njegovuđa na Žabljaku.

Tako je od 28. avgusta uvedena još jedna linija za Crnu Goru, koja je povezivala Beograd i Žabljak jednom nedjeljno. Po novinskim izvještajima iz tog vremena, bilo je potrebno 50 minuta leta od Zemuna do Njegovuđa - JAT-ov "DC-3“. Pedesetih godina putnici su prilazili avionima s minimalnim formalnostima. Sredinom šezdesetih urađena je nova travnata pista dovoljno duga za prihvat "Daglasa“ D-3 ili D-4 koji su primali do 40 putnika.

Aerodrom se nalazio, na Jezerskoj površini, jugoistočno desetak kilometara, prema Šavniku.

No, "Daglasi“ 1969. godine, ustupaju mjesto modernijim „karavelama“ koji na žabljački aerodrom nijesu mogli slijetati.