Tufik Softić

Propast rožajskih fabrika počela zatvaranjem "Gornjeg Ibra"

Kada je prije desetak godina „izbio“ požar u zgradi tadašnjeg Šumarskog preduzeća u Rožajama, izgorjelo je mnogo papira i arhivske građe, a bivši radnici nekadašnjeg drvroprerađivačkog giganta „Gornji Ibar“ izrazili su sumnju da se požar nije dogodio slučajno i da je nestalo mnogo dokumenata i dokaza o uvođenju u stečaj i propasti ove velike kompanije.

Kao i sve tranzicione priče, i priča o „Gornjem Ibru“ predstavlja priču o početku propasti industrije u ovom sjevernom gradu. Gornji Ibar je formiran prije skoro osam decenija, 1937. godine, u Kraljevini Jugoslaviji, kao pogon skopske fabrike Treska. Funkcionisao je i tokom Drugog svjetskog rata, a procvat je doživo sredinom prošlog vijeka, kada je postao zamajac razvoja opštine Rožaje. 

U tim srećnim vremenima, i za ovu kompaniju i za čitav grad, 1989. godine, što u finalni proizvod, što u poluproizvod, prerađeno je rekordnih 72 hiljade kubika oblovine. Već tri godine kasnije, poređenja radi, 2002. prerađeno je samo šest hiljada kubika, a 2007. godine, nekada jedan od najvećih crnogorskih kolektiva, a uz slovenački Slovenijales, najveći drvoprerađivački kapacitet bivše SFRJ, nije ni dobio koncesije za eksploataciju rožajskih šuma i praktično je bio bez ikakvog posla. 

Arhiva nestala, a time i dokazi

Kada je prije desetak godina „izbio“ požar u zgradi tadašnjeg Šumarskog preduzeća u Rožajama, izgorjelo je mnogo papira i arhivske građe, a bivši radnici nekadašnjeg dvroprerađivačkog giganta „Gornji Ibar“ izrazili su sumnju da se požar nije dogodio slučajno i da je nestalo mnogo dokumenata i dokaza o uvođenju u stečaj i propasti ove velike kompanije. Kada je prije desetak godina „izbio“ požar u zgradi tadašnjeg Šumarskog preduzeća u Rožajama, izgorjelo je mnogo papira i arhivske građe, a bivši radnici nekadašnjeg dvroprerađivačkog giganta „Gornji Ibar“ izrazili su sumnju da se požar nije dogodio slučajno i da je nestalo mnogo dokumenata i dokaza o uvođenju u stečaj i propasti ove velike kompanije.

Kao i sve tranzicione priče, i priča o „Gornjem Ibru“ predstavlja priču o početku propasti industrije u ovom sjevernom gradu.Gornji Ibar je formiran prije skoro osam decenija, 1937. godine, u Kraljevini Jugoslaviji, kao pogon skopske fabrike Treska. Funkcionisao je i tokom Drugog svjetskog rata, a procvat je doživo sredinom prošlog vijeka, kada je postao zamajac razvoja opštine Rožaje. 

Srećna vremena davno prošla

U tim srećnim vremenima, i za ovu kompaniju i za čitav grad, 1989. godine, što u finalni proizvod, što u poluproizvod, prerađeno je rekordnih 72 hiljade kubika oblovine. Već tri godine kasnije, poređenja radi, 2002. prerađeno je samo šest hiljada kubika, a 2007. godine, nekada jedan od najvećih crnogorskih kolektiva, a uz slovenački Slovenijales, najveći drvoprerađivački kapacitet bivše SFRJ, nije ni dobio koncesije za eksploataciju rožajskih šuma i praktično je bio bez ikakvog posla. 

Pored četiri velika pogona, stacionirana u samom gradu, Gornji Ibar je imao i lanac maloprodajnih objekata, kao i desetak predstavništava u svim važnijim centrima bivše države, od Ljubljane do Skoplja. Posjedovao je i fabriku kvalitetnog papira Dekor, transportno preduzeće i servis, kao i dva rožajska hotela i nekoliko manjih ugostiteljskih objekata, uključujući i radničko odmaralište u Ulcinju. Prelomni momenat nakon kojeg je započela serija negativnih poslovnih godina poklapa se sa tadašnjom državnom odlukom iz 1990. po kojoj je šumarstvo odvojeno od drvoprerade. 

Narednih desetak godina dvije, od ukupno dvije i po hiljade, radnika ostaje bez posla kao tehnološki višak. Istopljena preostala imovina Gornjeg Ibra, opterećena dugovima i obavezama prema radnicima, poslednje četiri godine stečaja nije uspjela da nađe kupca ni za samo tri miliona eura. Prije dvadeset godina, procjenjuje se, njena realna vrijednost bila je desetostruko veća.

Privatne mini pilane, u međuvremenu, nikle su po šumama. Procjenjuje se da ih je danas skoro dvjesta. Uništile su, smatraju mnogi, značajni dio prirode. U medijima se pojavljivala procjena o čak milion kubika drvne mase koja nedostaje u Rožajama. 

Jedno stablo vrijedno, prosječno, par stotina eura, bilo je često neodoljiv mamac u opštoj besparici. Gornji Ibar, istovremeno, ostao je bez sirovine. 

U Gornji Ibar, koji je bio među vodećim drvoprerađivačkim preduzećima stečaj je uveden 2003. godine, a bankrot je proglašen 2007. godine. Nakon bankrota Vlada je na tenderu kupila preduzeće za 3,2 miliona eura. Ministarstvo poljoprivrede je nakon toga predložilo da se u plan privatizacije uvrste Gornji Ibar i Šumarsko preduzeće Rožaje i da se kroz Strategiju razvoja šumarstva i drvoprerade pronađe strateški partner.Predstavnici bivših radnika Gornjeg Ibra Rožaje podsjećaju da je u periodu od uvođenja stečaja do proglašenja bankrota raspisano šest tendera.

“Na kraju je Vlada došla da nas spasi, a od koga je tadašnja Vlada kupila Gornji Ibar kad je bilo državno” – kažu nekadašnji radnici ove kompanije.

Slika pljačke i mafije

Pogled na nekadašnji krug “Gornjeg Ibra” danas je slika pljačke građevinske i svake druge mafije. To je slika propasti industrije Rožaja. U tom gradu ne radi ni jedno privatizovano preduzeće. Osim „Gornjeg Ibra“ trgovinsko i zemljoradničko preduzeće „Bisernica“, fabrika dekorativnog papira „Dekor“, fabrika mašinskih elemenata „Famod“, autoprevozno preduzeće „Transervis“, fabrika „Kristal“ koja je poslovala u okviru velikog zaječarskog sistema staklene industrije.

U Rožajama je uništeno i nekoliko tekstilnih fabrika. 

Skoro da je suvišno reći da niko nikada nije zbog toga odgovarao, kao ni u drugim sjevernim gradovima,  koji su u pogledu industrije vraćeni dva vijeka unazad, bez mogućnosti da se nešto popravi, jer su sve fabričke mašine i oprema kroz priivatizacije pokradene i iznijete iz Crne Gore.