M.V.

Medijska koncentracija u Crnoj Gori: Ignorisanje standarda i neadekvatne reakcije

Nedozvoljena medijska koncentracija, iako zabranjena Zakonom o audiovizuelnim medijskim uslugama, prilično je nepoznata i nedovoljno istraživana tema u Crnoj Gori. Radi se o preplitanju finansijskih tokova emitera, kada jedan emiter ulazi u osnivački kapital drugog, ili medijskog preduzeća. Može biti prisutna i u raznim oblicima medija, što jednom emiteru otvara mogućnost preovlađujućeg uticaja na uređivačku politiku pa tako i na preovlađujuće i nedopušteno kreiranje javnog mnjenja.

(Prvi dio)

Naša Agencija za audiovizuelne medijske usluge (AMU), ipak, ne reaguje na sumnjivu medijsku koncentraciju od strane United Media Grupe u Crnoj Gori iako ta grupacija ima većinsko učešće u osnovnom kapitalu dva emitera kojima je izdato odobrenje za emitovanje kao komercijalnim emiterima na nacionalnom nivou. U pitanju su TV "Vijesti" i Nova M. Crnogorska agencija to pravda upitnim tumačenjem Zakona o audiovizuelnim medijskim uslugama. 

Zakonom o audiovizuelnim medijskim uslugama precizirano je da nedozvoljena medijska koncentracija postoji kad emiter, koji ima odobrenje za emitovanje kao nacionalni javni ili komercijalni emiter učestvuje u osnovnom kapitalu drugog emitera kome je izdato takvo odobrenje sa više od 25% kapitala ili prava glasa i obrnuto. 

Prema javno dostupnim podacima, United Media Grupa ima većinsko vlasništvo u dvije televizije u Crnoj Gori, a to su TV Vijesti i Nova M. O tome su podaci objavljeni zvanično na sajtu United Grupe. Na sajtu "unitedmedia.net", navodi se da "našu kompaniju predstavljaju dva nacionalna emitera Vijesti i Nova", uz medijski sistem Direct media.

Reklo bi se da je situacija jasna, ali reakcije zvaničnih institucija ipak nema. 

Naime, uprkos jasnim podacima o vlasništvu, i zakonskim odredbama, iz Agencije poručuju, u odgovoru na naša pitanja, da se "važeći Zakon o audiovizuelnim medijskim (AVM) uslugama donekle razlikuje od ranijeg Zakona o elektronskim medijima".

"Ipak, sadrži skoro identičnu odredbu (član 133 Zakona o elektronskim medijima i član 136 stav 1 Zakona o AVM uslugama), koja se odnosi na poseban slučaj nedozvoljene medijske koncentracije, koji prepoznaje ograničenje za fizičko, ali ne i pravno lice, koje je osnivač emitera da, preko utvrđene visine osnovnog kapitala, učestvuje u osnovnom kapitalu drugog emitera", naveli su iz agencije. 

"Ograničenja važe za fizičko ali ne i pravno lice"

Kako je moguće da se prepoznaje ograničenje za fizičko, ali ne i pravno lice, i gdje se to u zakonu navodi, ostalo je bez jasnog odgovora.

"Članom 136 Zakona o audiovizuelnim medijskim uslugama je propisano da nedozvoljena medijska koncentracija postoji kad emiter, koji ima odobrenje za emitovanje kao nacionalni javni ili komercijalni emiter učestvuje u osnovnom kapitalu drugog emitera kome je izdato takvo odobrenje sa više od 25% kapitala ili prava glasa i obrnuto", kazali su iz Agencije. 

Potom se osvrću novine u regulativi. 

"Ono što je novina u Zakonu o audiovizuelnim medijskim uslugama jeste predefinisan raniji član Zakona o elektronskim medijima sadašnji član 137 prema kojem se smatra da nedozvoljena medijska koncentracija postoji i kad u slučajevima iz člana 136 ovog zakona u osnovnom kapitalu drugog emitera, osnivača dnevnog štampanog medija ili internetske publikacije, preko utvrđene visine osnovnog kapitala, učestvuje fizičko lice koje je osnivač emitera ili lica koja su njegovi srodnici do drugog stepena srodstva u pravoj liniji ili lice koje je njegov bračni i vanbračni supružnik i životni partner lica istog pola", saopštili su iz Agencije. 

Nijesu pojasnili ni zašto nije bilo reakcije ni po starom zakonu. 

Takvo tumačenje upućuje na zaključak, koji nije nužno tačan ali je opravdano razmišljati o tome  - da li je ovo jedinstven slučaj u svijetu - da ograničenje medijske koncentracije postoji za fizičko ali ne i za pravno lice.

Odnosno, da u Crnoj Gori ima čega nigdje na svijetu nema. 

Primjer TV "Vijesti" -  unakrsno medijsko vlasništvo

Saradnica na podgoričkom Fakultetu političkih nauka, Jovana Davidović u studiji "Dosljednost evropske medijske politike: medijska koncentracija na primjerima Crne Gore i Srbije" upravo upozorava na primjer TV "Vijesti", gdje je prije 15-ak godina tadašnja agencija, AEM, uočila nedozvoljenu medijsku koncentraciju, ali je prenosom vlasništva ta situacija formalno riješena. 

"Prva tendencija je ka 'unakrsnom medijskom vlasništvu', koje je prepoznato kao izrazito rizično u Monitoringu za medijski pluralizam. Druga predstavlja težnju balkanskih mogula za ostvarenjem regionalnoga medijskog uticaja uz što više profita, a manje potrošnje. TV Prva i TV Pink M (do transformacije u Novu TV) dominirale su u gledanosti na temelju strane produkcije i emitovanja 'rijaliti programa i talent emisija za takmičenje pjevača', sa prorežimski orijentisanom uredničkom politikom i niskim stepenom povjerenja publike. Dakle, vlastita produkcija ovih medija bila je minimalna", ukazala je u pomenutoj studiji.

Ambijent u kojem mediji prikupljaju prihode od oglašivača i gledanosti, a istovremeno imaju minimalne troškove vlastite produkcije, pogoduje razvijanju medijske koncentracije, upozoreno je.

Ipak, kako se dodaje, uprkos tome što se crnogorski elektronski mediji prilagođavaju važećim propisima, i dalje opstaju sporna područja u domenu medijske koncentracije. 

Takođe, istaknuto je kako je Evropska komisija u izvještaju o Crnoj Gori još prije šest godina navela da uprkos težnji za usklađivanjem s evropskom regulativom Crna Gora ne bilježi značajan napredak u području medija, posebno u kontekst koncentrisanog medijskog vlasništva, netransparentnog finansiranja i političke zavisnosti medija.

U Italiji nadzorni organ radi sa finansijskom policijom

Evropska audiovizuelna opservatorija je 2021. godine objavila studiju o medijskoj koncentraciji, gdje se navodi da u većini evropskih država, ispunjavanje zahtjeva medijskog zakona prate relevantna nadzorna tijela, koja su uvijek nezavisna u EU.

U Njemačkoj, ova ovlašćenja se nalaze na nivou saveznih država, ali koriste usluge koordinacije saveznih institucija za pitanja od nacionalnog značaja.

“Relevantni antimonopolski i registracioni organi su odgovorni da obezbijede da su ispunjeni zahtjevi iz zakona o konkurenciji i zakona o kompanijama.Što se tiče zakona o spoljnoj trgovini, provjere vrše nadležni državni organi. Tamo gdje je potrebno, organi nadležni za obezbjeđivanje poštovanja zakona o medijima i konkurenciji sarađuju jedni sa drugima. U Italiji nadzorni organ, takođe, radi sa finansijskom policijom”, navodi se u studiji.

Uprkos nekim razlikama kada su u pitanju regulative, dodaje se, određeni aspekti su usklađeni širom EU, kao što je nezavisnost nadležnih nadzornih organa.

“Kazne za kršenje pravila transparentnosti takođe variraju: za provajdere koji podliježu licenciranju, odbijanje davanja licence u slučaju nepoštovanja uslova jednako je moguće kao i suspenzija ili trajno povlačenje licence koja je već data”, ukazuje se u studiji u koju je RTCG imao uvid.

Iznos novčanih kazni koje se mogu izreći uveliko se razlikuje od države do države. To je zbog činjenice da pojedinačne države mogu izricati i kazne po osnovu prometa i kazne bez gornje granice.

“U nekim slučajevima postoje još teže posljedice, kao što je isključenje iz budućih procedura licenciranja ili zatvorske kazne za odgovorne”, upozorava se.

(Nastavak sjutra)