dr Radoslav T. Stanišić

FILMSKA KRITIKA

Film - Henrih V -

Šekspir je oduvijek predstavljao za film veliki izvor mašte, ushićenja, strasti i ličnog samopotvrđivanja . Lorens Olivije je odlučio da film uokviri pričom o postavljanju pozorišnog komada Henri V u samom Globu. U filmu stilizovana fotografija u tehnikoloru je osvježenje i kao takva vrlo prijemčljiva. Iako svedena scengrafija funkcionalno je podržala filmsko djelo. Izdvajaju se kostimi po svojoj punoći i bogastvu u cjelokupnoj postavci komada.

Пише: dr Radoslav T. Stanišić Види све колумне

Naglašava nekonvencionalnost, naročito u pogledu jedinstva vremena i radnje, sklonost ka vizuelnom, poetskom intenzitetu slike i svemu onome što film u svojoj težnji za savremenim izrazom neprekidno i sam dokazuje. Lorens Olivije je pored »Henriha V« dao i svoje poznate verzije »Ričarda III« i »Hamleta«. Orson Vels je svoj identitet ostavio u »Otelu« i »Magbetu«, Kastelani u »Romeu i Juliji«, Zafireli u »Ukroćenoj goropadi«, Jutkjevič u »Otelu«, Kurosava u »Krvavom prestolu«, Roman Polanski u »Magbetu«, dok je Kozincev kreirao svoju postavku »Hamleta«.

Na početku filma, kamera je visoko u gornjem rakursu iznad sjajne makete elizabetanskog Londona i ide naniže, prema vrevi pozorišne publike, pravo u samu postavku komada - da bi se zatim proširila na Veliki total i filmski prostor dok se radnja seli u Francusku.

Ova velika sekvenca nije samo ilustrativna već tako živo komponovana da u istorijskim relacijama dobija svoje puno značenje. Do tada ni u teatru ni na filmu nije viđeno tako nešto slično. Olivije ide dalje pa pokazuje cio mehanizam pripreme predstave, zatim predstavljanje glavnih aktera uz svu teatralizaciju i reakcije gledališta. Želio je time da naglasi svoju privrženost Šekspirovoj tragediji, izvornom ambijentu i vremenu. Vrlo originalan je i dekor, sve je ovdje svedeno na glumca i njegovo predstavljanje riječi, kako bi se njihovim posredstvom mogla da raspali mašta posmatrača i dograde oni prizori od kojih ovdje imamo samo opis riječima.

To se posebno odnosi na prizore do kojih dolazi na bojnom polju, naročito u onoj čuvenoj sceni bitke kod Aženkura. Lorens Olivije je istovremeno preuzeo na sebe i tumačenje lika Henriha V kako bi taj prelaz između predstavljanja do neposrednog doživljaja i izražavanja bio što plastičniji i osmišljeniji. Nije mu bilo stalo da se dokazuje na Šekspiru već da kroz Šekspira potvrdi i moć filma. Ulazio je u realni ambijent, kamerom je obezbjeđivao sebi potrebnu stilizaciju koja ga je vezivala za stare slike prema kojima najčešće i stvaramo naše vizije o srednjem vijeku.

... »Još jednom na juriš dragi prijatelji jurnite ili će te svi da poginete! U miru čovjeku najviše priliči skromnost i poniznost, ali kad nas oluja rata zagluši budite divlji tigrovi i zovite krv maskom surovog bijesa, prekrite čovječnost i izoštrite oko da strijelja ko topovska cijev! Neka se obrva nadnese nad njim, ko stijena, koja guta rušilačko more! Ne sramite majke, dokažite da ste sinovi očeva svojih! Budite uzor običnim ljudima i naučite ih da ratuju. Vi slobodnjaci Engleske pokažite vrijednosti pašnjaka, pokažite da ste dostojni slobode, u to ja ne sumnjam jer niste hrđavi!

U očima vam je plemeniti sjaj. Hrabro jurišajte, Bog vam pomaže i pritom kliknite: Bog i Sveti Đorđe, Henri i Engleska! Naprijed! Juriš! Vojnici padaju dok mač i štit besmrtnost i slavu dobijaju! To je ta slava dok artiljerija bljuje žestoku vatru, smilij nam se dragi Gospode..!«

Akteri tako postavljani da se u tehnikoloru potpuno zamagljuje perspektiva, a istovremeno u prednjem planu izvlače jasni kontrasti i pojednostavljene linije u kostimima i pokretima.

Filmski planovi koji su dominirali u ovoj sekveci su Veliki totali; suprostvaljene vojske svaka na svojoj strani; ratnički bubnjevi koji podižu adrenalin i čuvenu englesku gordost; u prvom planu konjica kreće laganim kasom koji prelazi u veličanstveni ratnički galop.

Tamni olovni oblaci, visoko podignute zastave i sjenke ratnika, a kopita po zelenoj travi i mekoj zemlji ostavljaju trag i oslikavaju se po još ponekim zadržanim livadskim baricama; zato je i ova scena sa muzičkom podlogom Vilejema Voltona koja je naglašavala te ritmičke partije radnje i sjanom montažom, film je dobio na filmskom ritmu. Upotreba tehnikolora u ovom filmu bila je svjesno isplanirana ne samo zbog spektakularnosti prizora već i zbog stila koji je reditelj želio da postigne. U tome je naročito upadljivo kadriranje Henrihovog govora i poziva na bitku. Svaka rečenica je dobila svoju ritmičku i vizuelnu gradaciju u pažnji i ushićenju onih koji su okruživali svoga vladara. U tim djelovima filma Lorensova režija dobila je najviše prostora za slobodnu artikulaciju svojih zamisli pa je izraz veoma jasan, psihološki u svemu motivisan, fizički detaljno razrađen sa svim onim određenostima koje nalazimo u takvoj situaciji, tako da je vizuelni utisak fascinantan.

Otud i ne iznenađuje da su se posle ovog neobičnog filma mnogi stvaraoci, pa i sam Lorens Olivije, osjetili slobodnijim u svojim daljim traganjima za identitetom filmskog izraza u svijetu Viljema Šekspira. Ritam i dinamika bitke kod Aženkura postignuti su montažom koja je u početku sasvim usporena (jer podvlači tromo kretanje postrojene konjice) da bi postepeno razvila brzo smenjivanje kadrova (kada konjica poćne da juri sve brže i brže) i najzad u montažnu haotičnost - kada se vojske sukobe. Lorensu Olivijeu je bio poznat uobičajeni način snimanja i kadriranja scene kao što je obraćanje govornika masi.

Uobičajeno je da takvi prizori počinju totalom, da bi se postepeno došlo do krupnog plana. Olivije je to odbacio i postupio sasvim suorotno. On je prvih nekoliko stihova (»Još jednom kroz bedeme prijatelji dragi«) kraljevog govora dao u krupnom planu. Zatim iznenada (poslije stiha »Ali kad fijuk rata u ušima nam zapišta«) kamera počinje polako da se povlači otkrivajući sve više vojsku koja nepomično stoji i sluša kraljeve riječi. Na pretposlednjem stihu (»Krendite punim žarom i na poziv moj«) kamera prestaje da se povlači i zaustavlja se u daljini, nisko u donjem rakusu pri zemlji odakle snima čitavu vojsku.

Poslednji stih (»Kliknite, u slavu Henrija , Engleske i svetag Đorđa«) čuje se u Velikom totalu, osim poslednje dvije riječi. I, krug je zatvoren, kamera se izvalači i ponovo se vraćemo odakle smo i krenuli u ovu filmsku priču, na sceni, u kaskadi i redosljedu glumačke i izvođačke postavke u samom Glob-teatru.