M.M.Lj. [ Euronews ]

Od Velikog uragana do Melise - istorija koja se ponavlja u vihoru katastrofe

Uragan Melisa kategorije 5 pogodio je prije dva dana jugozapadnu Jamajku s vjetrovima od 295 km/h, što ga čini najjačom olujom ove godine po brzini vjetra i jednom od najjačih ikada zabilježenih oluja u Atlantiku. Svjetska meteorološka organizacija ga je opisala kao "oluju vijeka" kada je u pitanju Jamajka, a Nacionalni centar za uragane upozorio je da će donijeti "katastrofalne i po život opasne iznenadne poplave". Ali, koji su bili najjači i najrazorniji uragani u istoriji?

Veliki uragan iz 1780. godine 

U noći 9. oktobra 1780. godine, nakon mirnog dana na karipskom ostrvu Barbados, počela je kiša. Sljedećeg jutra pojačao se povjetarac, a do 18 časova uragan je punom snagom udario ostrvo. Poznat kao Veliki uragan, ostaje najsmrtonosniji atlantski uragan ikada zabilježen. Procjene broja žrtava kreću se između 20.000 i 27.500. 

Uragan Milton 

Uragan je opustošio zemlju, s vjetrovima vjerovatno jačim od 322 km/h, udarima toliko jakim da ljudi nisu mogli da čuju sopstvene glasove. Nakon njegovog prolaska ostalo je malo toga osim "blata, ruševina, mrtve stoke i trulih leševa". 

Napuštajući Barbados, Veliki uragan je prošao preko Martinika, Svete Lucije i Svetog Eustahija. Talasi visoki 7 metara potopili su čitava sela, a čitave flote britanskih i francuskih ratnih brodova – zajedno s hiljadama ljudi na njima – nestale su u dubinama okeana. 

Najsmrtonosnija oluja u istoriji SAD bio je uragan Galveston iz 1900. godine. Prešao je preko Meksičkog zaliva početkom septembra 1900. godine i ojačao do uragana kategorije 4 prije nego što je udario Galveston u Teksasu 6. septembra.

"Stalno smo nailazili na toliko leševa da sam morao da idem sa motkom i guram ih... Bilo je to najužasnije što sam ikada vidio", navodno je rekao jedan preživjeli ribar. Procjenjuje se da je oluja uzrokovala između 6.000 i 8.000 žrtava. 

Još smrtonosnije oluje zabilježene su izvan Atlantskog basena, gdje su ove oluje poznate kao tajfuni, a ne uragani. Ciklon Bola iz 1970. godine stigao je do sjeveroistočne Indije i tadašnjeg Istočnog Pakistana (današnjeg Bangladeša). Izazvao je katastrofalni olujni talas visine 10,5 metara. Ukupno se vjeruje da je do 500.000 ljudi poginulo u ciklonu. 

Najrazorniji uragani: Katrina i Mič 

Kako mjeriti štetu koju uragani izazivaju stvar je perspektive. Za ljude koji gube imovinu, sredstva za život i voljene, oluja koja ih je upravo pogodila bila je katastrofalna. Ali ako se posmatra isključivo na osnovu broja uništene imovine, dva uragana se ističu – Katrina i Mič. 

Glavni razlog zašto se uragan Katrina rangira kao najskuplji uragan u istoriji je ogroman obim razaranja koji je ostavio za sobom širom jugoistočne Amerike. Procjenjuje se da je između 217.000 i 300.000 domova sravnjeno sa zemljom ili postalo nenastanjivo zbog oluje. Vjetrovi brzine do 225 km/h pogodili su jugoistočnu Luizijanu. Olujni talas dostigao je 7,6 – 8,5 metara iznad normalnog nivoa plime duž obale Misisipija i 3–6 metara iznad normalnog nivoa plime duž jugoistočne obale Luizijane. U Nju Orleansu, talasi su probili nasipe namijenjene zaštiti grada. 

Ukupno, skoro 80 odsto grada bilo je poplavljeno vodom koja je dostigla dubinu od šest metara, dok je 59 tornada nastalih iz oluje izazvalo dodatnu štetu u osam država. Ova šteta učinila je uragan Katrinu najskupljim ikada zabilježenim u SAD, prouzrokujući štetu od 201,3 milijarde dolara. Nakon Katrine, drugi najskuplji bio je uragan Harvi, koji je prouzrokovao štetu od 160 milijardi dolara kada je stigao do obale Teksasa i Luizijane. 

Ali skoro sedam godina ranije, drugi uragan izazvao je gotovo isto toliko razaranja kao i Katrina. U SAD, uragan Mič je ostavio relativno malu štetu – 645 kuća na Floridi uništeno je olujom dok je prelazila preko Meksičkog zaliva s poluostrva Jukatan u oktobru 1998.

Nedjelju dana ranije, Mič je udario Honduras, brišući čitave zajednice dok je izazivao niz katastrofa širom Centralne Amerike. Ova oluja bila je čudovište – uragan kategorije 5 koji se i dalje rangira kao jedan od najintenzivnijih ikada zabilježenih. 

Kada je udario Honduras, oslabio je na uragan kategorije 1, ali čim je stigao na kopno, zaglavio se, lebdeći iznad Hondurasa i isporučujući ogromne količine kiše. Poplave i klizišta koja su uslijedila ostavila su između 10.000 i 19.000 mrtvih širom Hondurasa, Nikaragve, Gvatemale, Belizea i El Salvadora. Najmanje 200.000 domova uništeno je ili pretrpjelo ozbiljnu štetu od oluje. Samo u Hondurasu, 70.000 kuća i 92 mosta uništeno je, s čitavim selima koja su progutale rijeke blata koje su se sručile niz padine planina. UN su procijenile da je ukupno više od pola miliona ljudi ostalo bez doma. 

Uragan Mič vratio je ekonomski razvoj Hondurasa 50 godina unazad, prema riječima tadašnjeg predsjednika zemlje. 

Najveće brzine vjetra 

Mogli biste pretpostaviti da najjače oluje nanose najviše štete i odnose najviše života. To nije uvijek slučaj. Uragan Patricija bila je 24. oluja sezone uragana 2015. godine i formirala se blizu zaliva Santo Domingo Tevantepek uz južnu obalu Meksika. Evoluirala je od tropske oluje do uragana kategorije 5 u samo 24 sata. 

Najveća brzina vjetra uragana Patricija za 10 sekundi bila je 356 km/h, izmjerena iz aviona u letu (brzine od 338 km/h izmjerene su na nivou tla) 23. oktobra. To je bila najveća brzina ikada zabilježena u zapadnoj hemisferi i jednako intenzivna kao jedna od najjačih oluja ikada zabilježenih – tajfun Nensi iz 1961. godine. 

Patricijina putanja prelazila je preko relativno nenaseljenih područja Meksika, zaobilazeći velike gradove, što je ograničilo broj žrtava. Takođe, dramatično je oslabila nakon što je udarila u meksičku obalu, iako je stigla na kopno s brzinama vjetra do 265 km/h. Uticaj planinskog terena Meksika dodatno je oslabio Patriciju i do 24. oktobra gotovo je nestala. 

Uprkos svom intenzitetu, broj žrtava Patricije bio je iznenađujuće mali – samo dvoje ljudi je direktno umrlo kao rezultat oluje, s četiri dodatne indirektne smrti, prema američkoj Nacionalnoj upravi za okeane i atmosferu. 

Brzo razvijanje

Ove sedmice, uragan Erin postao je prvi uragan u Atlantiku za 2025. godinu, zaobilazeći kopneni dio SAD, što je rezultiralo time da meteorolozi izdaju upozorenja surferima na jake struje. Vjeruje se da je jedan od najbrže intenzivirajućih uragana zabilježenih tako rano u sezoni. Najjače oluje obično se javljaju kasnije u godini, nakon 1. septembra. Uragan Erin prešao je iz uragana kategorije 1 u uragan kategorije 5 za nešto više od 24 sata, prije nego što je ponovo oslabio u oluju kategorije 2. 

Brza intenzifikacija je povećanje maksimalnih kontinuiranih vjetrova tropskog ciklona za najmanje 35 milja na sat u periodu od 24 sata, prema američkoj Nacionalnoj meteorološkoj službi. Takvi uragani koji se brzo intenziviraju mogu biti posebno opasni, jer ljudi imaju manje vremena da se pripreme. 

Uragan Milton 2024. godine postao je najbrža oluja u Atlantiku koja se ikada intenzivirala od tropske depresije do uragana kategorije pet. Iste godine, uragan Beril oborio je rekord kao najbrža oluja u Atlantiku zabilježena u junu ili ranom julu koja se intenzivirala od tropske depresije do uragana. U međuvremenu, 2023. godine, uragani Li i Jova iznenadili su naučnike svojom iznenadnom intenzifikacijom, posebno uzimajući u obzir da su to učinili tokom fenomena El Ninja, koji obično suzbija aktivnost uragana u Atlantiku. 

Naravno, uragani se uvijek intenziviraju različitim brzinama. Dva druga uragana u Atlantiku – Feliks 2007. i Vilma 2005. – takođe su zapaženi po svom posebno brzom razvijanju. Međutim, istraživanja su pokazala da su se ukupne stope intenzifikacije značajno povećale posljednjih godina zbog globalnog zagrijavanja, što je trend koji će se vjerovatno nastaviti. Sve je to zbog toplijih morskih površina preko kojih prelaze ove oluje usljed klimatskih promjena – Erin je, na primjer, prešao preko voda koje su u prosjeku bile 1,1°C toplije zbog klimatskih promjena.