A.M. [ N1 ]

Rumuni biraju predsjednika

Građani Rumunije danas glasaju na ponovljenim predsjedničkim izborima, na kojima bi mogao da pobijedi ultranacionalista Đorđe Simion, što bi vjerovatno izazvalo nelagodu u Evropskoj uniji i NATO-u i uznemirilo investitore.

Đorđe Simion, krajnje desni evroskeptik, vodi prema istraživanjima javnog mnjenja uoči prvog kruga glasanja, pet mjeseci nakon što je Ustavni sud poništio predsjedničke izbore poslije tvrdnji da je Rusija vodila koordinisanu onlajn kampanju u korist desničarskog populiste Kalina Đorđeskua, što je Moskva demantovala.

U trci za nasljednika Klausa Johanisa je 11 kandidata, a ako niko od njih ne osvoji apsolutnu većinu glasova, drugi krug izbora biće održan 18. maja.

Prema anketama, 38-godišnji Simion može da računa na više od 30 odsto glasova u prvom krugu, čime bi ostvario komotnu prednost u odnosu na dva centristička kandidata, bivšeg senatora Krina Antoneskua i gradonačelnika Bukurešta Nikuzora Dana, navodi agencija Rojters.

Za ulazak u drugi krug konkurišu i bivši premijer Viktor Ponta i predsjednica stranke desnog centra Unija za spas Rumunije Elena Laskoni, koja je na novembarskim izborima zauzela drugo mjesto (18,7 odsto glasova), iza Đorđeskua (22,4 odsto).

Simion, lider ultranacionalističke Alijanse za ujedinjenje Rumuna, postao je favorit nakon što je njegovom savezniku Đorđeskuu u martu zabranjeno učešće na predstojećim izborima u zemlji sa 19 miliona stanovnika.

Đorđesku se suočava sa optužbama za podršku fašističkim grupama i u vezi sa finansiranjem kampanje. Rumunske vlasti ispituju i finansiranje kampanje Simiona nakon što je prijavio da nije trošio sredstva na onlajn promociju, uprkos dokazima o plaćenom sadržaju na društvenim mrežama.

Simion, koji je zauzeo četvrto mjesto na novembarskim izborima, protivi se slanju vojne pomoći susjednoj Ukrajini, kritičan je prema rukovodstvu EU i podržava predsjednika SAD Donalda Trampa.

Zalaže se za povratak Rumunije na njene granice iz 1940. godine, što uključuje dijelove Bugarske, Moldavije i Ukrajine. Moldavija i Ukrajina su mu zabranile ulazak zbog tog stava.

Kao konzervativni hrišćanin, zalagao se za održavanje neuspelog referenduma 2018. čiji su inicijatori željeli da spriječe sklapanje brakova istopolnih parova.

Pobjeda Simiona mogla bi da izoluje Rumuniju, da smanji ulaganja i da učini zemlju manje predvidivom i manje kooperativnom članicom NATO-a po pitanju vojne pomoći Kijevu, što bi išlo naruku Rusiji, navodi Rojters. U tekstu za Istraživački forum Evropskog pokreta u Srbiji, Vanja Paraušić navodi da situacija u Rumuniji ne iznenađuje, pogotovo ako se u obzir uzme podrška koju su Đorđeskuu uputili Trampovi bliski saradnici, budući da se birači u vremenu globalnih kriza sve češće okreću desnici u potrazi za jasnim rješenjima i čvršćim vođstvom, dok se liberalne partije suočavaju sa rastućim izazovima u pridobijanju povjerenja građana.

„Uz to, Rumunija se suočava sa masovnim iseljavanjem iz ruralnih regija, vlada korupcija i klijentelizam, netransparentnost državne uprave i zanemarivanje reformi u obrazovnom i pravosudnom sistemu. Obećane reforme se ne ispunjavaju, a u nedostatku političkih alternativa, građani su se na prošlim izborima okrenuli desnici, koja je očigledno bila uvjerljivija i proaktivnija“, ukazuje Paraušić.

Među favoritima za ulazak u drugi krug, uz Simiona, je i 65-godišnji Krin Antonesku, koga podržavaju tri stranke iz prozapadne rumunske vlade – njegova Nacionalna liberalna stranka čiji je lider bio od 2009. do 2014. godine, Socijaldemokratska partija i etnička mađarska partija.

Antonesku, bivši poslanik (1992–2008) i senator (2008–2016), podržava povećanje izdataka za odbranu, zalaže se za nastavak podrške Ukrajini i za uvođenje građanskih zajednica za istopolne parove.

Šanse za ulazak u drugi krug ima i 55-godišnji gradonačelnik Bukurešta Nikuzor Dan, nezavisni kandidat poznat po čvrstom pro-EU i pro-NATO stavu.

Dan, matematičar obrazovan u Francuskoj, zalaže se za nastavak podrške Ukrajini i za postepeno povećanje izdvajanja za odbranu sa prošlogodišnjih 2,0 na 3,5 odsto bruto domaćeg proizvoda do 2030. godine. U fokusu kampanje su mu borba protiv korupcije, eliminisanje birokratije i reforma javne uprave po modelu zasluga.

Na meti je kritika zbog dugogodišnje bliske povezanosti sa biznismenom Mihajem Paunom, koji je u prošlosti hvalio ruskog predsjednika Vladimira Putina na društvenim mrežama i imao je poslove u Bjelorusiji i Rusiji.

U drugi krug bi mogao da uđe i 52-godišnji Viktor Ponta, bivši premijer (2012–2015) i nekadašnji lider lijeve Socijaldemokratske partije koji je postao ultranacionalista.

Ponta, koji nastupa kao nezavisni kandidat, navodi da podržava „radikalnu promjenu koja se dešava u SAD“ i povećanje izdvajanja za odbranu na iznad tri odsto BDP-a u 2026. godini. Ne podržava uvođenje građanskih zajednica za istopolne parove.

Šanse za ulazak u drugi krug, ali minimalne, ima i Elena Laskoni, 52-godišnja liderka Unije za spas Rumunije. Ankete pokazuju da je Laskoni izgubila podršku mnogih birača u odnosu na novembarske izbore, kada je trebalo da bude rivalkinja Đorđeskuu u drugom krugu.

Poput Antoneskua i Dana, i Laskoni je za povećanje izdataka za odbranu i za dalju pomoć Ukrajini. Podržava građanske zajednice za istopolne parove, ali se protivi legalizaciji istopolnih brakova.

Funkciju predsjednika Rumunije, koji ima manju moć od premijera, jedna osoba može da obavlja najviše u dva petogodišnja mandata. Predsjednik komanduje oružanim snagama, imenuje premijera, glavne sudije, tužioce i šefove tajne službe i predsjedava Savjetom bezbjednosti koji odlučuje o slanju vojne pomoći. Takođe predstavlja Rumuniju na samitima EU i NATO-a i može da stavi veto na važne odluke Unije.

Novi predsjednik će naslijediti Klausa Johanisa, predsjednika Rumunije od decembra 2014. do februara 2025. godine. Johanisu je drugi mandat produžen pošto je Ustavni sud poništio predsjedničke izbore, ali je on u februaru ipak podnio ostavku pod pritiskom više opozicionih, pretežno desničarskih stranaka.

Ponavljanje predsjedničkih izbora je zaustavilo aktivnosti vlade na smanjenju najvećeg budžetskog deficita u EU, zbog čega Rumuniji prijeti opasnost od pada kreditnog rejtinga na nivo ispod investicionog, navodi Rojters.

Naredni predsjednik će se suočiti i sa ekonomskim posljedicama potencijalnog trgovinskog rata i sa pritiskom da poveća izdvajanja za odbranu. Vjerovatno će nastojati i da poboljša odnose sa Vašingtonom nakon što su članovi Trampove administracije kritikovali poništavanje prošlogodišnjih izbora.