DEMOSTAT

Postoji li održivo rudarstvo i da li je moguće u Srbiji?

Evropska komisija i Vlada Srbije potpisale su 22. septembra ove godine pisma o namjerama o pokretanju rada na strateškom partnerstvu u oblastima baterija i kritičnih sirovina, u koje spada i litijum, rečeno je Demostatu u Evropskoj komisiji.

Iz Generalnog direktorata za unutrašnje tržište, industriju, preduzetništvo i mala i srednja preduzeća za Demostat navode da zakonodavstvo EU obezbjeđuje najviši nivo zaštite životne sredine i socijalne zaštite, uključujući rudarske projekte, a da je Srbija, kao zemlja kandidat za članstvo u EU, u procesu usklađivanja svog zakonodavstva sa evropskim. U EK za Demostat kažu i da se zalažu za razvoj kapaciteta za preradu i rafinaciju na mjestu gdje se nalaze i resursi i podsjećaju da predloženi Zakon o kritičnim sirovinama (European Act on Critical Raw Materials) uključuje standarde do 2030. godine za povećanje domaćih kapaciteta za ekstrakciju, preradu, rafinaciju i reciklažu strateških sirovina.

I dok EU preuzima odgovornost i sprema se za rudarenje i preradu kritičnih sirovina u okviru sopstvenih granica, kako bi se oslobodila zavisnosti od Kine i napredovala ka cirkularnoj ekonomiji, jasno je da nema besplatnog ručka. Međutim, da li je moguće održivo ili bar društveno odgovorno rudarstvo i kako ono u praksi izgleda? I koliko je Srbija daleko od toga?

Dobrobit lokalnih zajednica i ekosistema, uz što manje negativnih uticaja na društvo i životnu sredinu, prioriteti su društveno odgovornog rudarstva, koje podrazumijeva usvajanje održivih praksi tokom čitavog životnog ciklusa rudnika - od istraživanja, preko eksploatacije do zatvaranja, ali i nakon toga.

Jedan od ključnih aspekata društveno i ekološki odgovornog rudarstva je angažovanje sa lokalnim zajednicama što, između ostalog, podrazumijeva poštovanje njihovih prava, tradicionalnog znanja i kulturnog nasljeđa i uključivanje u procese donošenja odluka.

Daje se prioritet zdravlju i bezbjednosti radnika primjenom strogih bezbjednosnih standarda, pružanjem odgovarajuće obuke i promovisanjem bezbjednog radnog okruženja.

Društveno i ekološki odgovorno rudarstvo nastoji da smanji uticaj na životnu sredinu minimiziranjem korišćenja prirodnih resursa, smanjenjem otpada i sprovođenjem delotvornih planova rekultivacije i rehabilitacije nakon rudarenja, kao i nadoknađivanjem lokalnog gubitka biodiverziteta stvaranjem većeg na drugim mjestima.

Rudnicima se upravlja na klimatski neutralan način tako što se, na primjer, koriste zelena struja za napajanje rudarskih kamiona i benigne hemikalije, dok se jalovinom upravlja na odgovoran način, uz izbjegavanje kvarova brana, odvodnjavanja kiselih rudnika i slično.

Upotreba vode se smanjuje na najmanji mogući nivo, koriste se energetski efikasne tehnologije za smanjenje uticaja na životnu sredinu, izbjegava se ili minimizira uticaj na važna staništa i žarišta biodiverziteta.

Transparentnost, uz prijavljivanje svakog uticaja na životnu sredinu i društvo i angažovanje nezavisnih revizija kako bi se osigurala odgovornost, jedna je od najvažnijih stavki odgovornog rudarstva.

Vlade, industrijske asocijacije i nevladine organizacije igraju ključnu ulogu u promovisanju i sprovođenju društveno i ekološki odgovornih rudarskih praksi putem propisa, sertifikata i standarda.

Društveno odgovorno rudarenje podrazumijeva veoma bezbjedne uslove za rad za zaposlene, visoke plate i poštovanje lokalne zajednice koje žive u blizini rudarskog područja.

Ovo posljednje podrazumijeva stalni dijalog sa mještanima i ulaganja u lokalne zajednice.

To nije rudarstvo kakvo možete vidjeti u Kongu, Indoneziji ili Kini, ali možete u nordijskim zemljama, kaže za Demostat direktor Instituta za održive metale i minerale Univerziteta u Luvenu Piter Tom Džons.

Džons navodi da su nordijske države, u kojima rudnici bakra, gvožđa ili nikla rade na pravilan način, primjer zemalja u kojima je ova paradigma odgovornog rudarstva sveprisutna.

“Ovo se takođe odražava na međunarodnim rang listama, gdje su nordijske zemlje u vrhu lige u pogledu ESG kriterijuma (životna sredina, društvo i upravljanje)”, navodi Džons za Demostat.

On kaže da ne treba zaboraviti da je evropsko zakonodavstvo za rudarstvo i tretman otpada strože nego bilo gdje u svijetu i da su nordijske zemlje primjer za to.

Džons, koji predvodi tim od 240 istraživača posvećenih razvoju i implementaciji cirkularnih i nisko-karbonskih rješenja za ekstrakciju, preradu i reciklažu metala ključnih za tranziciju na zelenu i cirkularnu ekonomiju, smatra licemernim to što dio bogatih, evropskih građana želi svoje skupe pametne telefone i električne automobile, ali ne i rudnike u svom “dvorištu”.

“Koliko je moralno da više volite da se rudarenje dešava u siromašnim zemljama na globalnom jugu, gdje su lokalni ekološki i društveni uslovi i posljedice strašni? Onda samo izvozimo našu društvenu i ekološku odgovornost na drugi kraj svijeta. Umjesto toga, vjerujem u sindrom “Bolje u mom dvorištu” (Better-in-mi-backyard), što znači da mi preuzimamo odgovornost, rudarimo i rafiniramo metale u evropskim granicama i to radimo na odgovoran, dobar način. To bi trebalo da bude put za Evropu”, navodi Džons.

Šta kažu u Evropskoj uniji?

Srbija, koja nije članica već zemlja kanididat za članstvo u EU, bogata je litijumom, kojeg ima u dolini rijeke Jadar, a čiju eksploataciju je planirala britansko-australijska kompanija Rio Tinto, ali je zbog protesta mještana i dijela javnosti projekat obustavljen.

U Evropskoj komisiji za Demostat navode da je Srbija obdarena značajnim sirovinama, uključujući kritične, poput litijuma, koji je zbog upotrebe u baterijama ključni element za e-mobilnost i tehnologije skladištenja energije.

Njegovo snabdijevanje je, međutim, i dalje jako koncentrisano, a njegov ekonomski značaj ga čini kritičnom sirovinom.

Litijum je u predloženom evropskom Zakonu o kritičnim sirovinama kvalifikovan kao strateška sirovina, zbog očekivanog povećanja njegove potražnje i relevantnosti koju ima za strateške primjene u zelenim tehnologijama.

Iz EK podsjećaju da je zakonodavni paket Srbije za rudarstvo i energetiku usvojen u aprilu 2021. godine, te ističu da su EK i Vlada Srbije 22. septembra ove godine potpisale pisma o namjerama o pokretanju rada na strateškom partnerstvu u oblastima kritičnih sirovina i baterija.

Pismo o namjerama između Vlade Srbije i EU potpisano je u Njujorku, kada se sa potpredsjednikom EK Marošom Šefčivićem sastao i predsjednik Aleksandar Vučić.