A.J. [ PR Centar ]

Reforma izbornog zakonodavstva i profesionalizacija OIK-a ključni za legitimitet izbora

Ključne prepreke završetku izbora u Šavniku i Kotoru proizlaze iz pravnih ograničenja i političkih podjela, a put ka rješenju vodi kroz reformu izbornog zakonodavstva, profesionalizaciju izbornih komisija i uvođenje otvorenih lista.

To je poručeno na trećem panelu „Kako okončati započete izborne procese i ostala pitanja reforme izborne administracije?“, u okviru konferencije „Izborna reforma u Crnoj Gori: Kako učiniti izborni proces funkcionalnim?“, koju je organizovao Centar za monitoring i istraživanje (CeMI) uz podršku Britanske ambasade Podgorica.

Predsjednik Državne izborne komisije Nikola Mugoša, istakao je da je tema izborne reforme u njegovom mandatu bila više puta obrađivana i da su održane brojne konferencije na ovu temu.

Kazao je da, iako je prošlo nekoliko godina, situacija u opštini Šavnik, koja je bila aktuelna i prije tri godine, i dalje nije riješena.

„Iako DIK održava redovne sjednice, na kojima nalaže opštinskim izbornim komisijama da ponove izbore na dva biračka mjesta, ove sjednice nemaju pravni efekat. Naime, trenutni zakon ne omogućava DIK-u da preuzme nadležnosti opštinskih izbornih komisija, što znači da izbori na ova dva biračka mjesta nisu završeni”, naveo je Mugoša.

Naglasio je da je DIK, iako sastavljena većinom od predstavnika političkih stranaka, jedinstvena u stavu da je nužno završiti izborne procese u opštini Šavnik.

„Međutim, zbog podijeljenosti u opštinskoj izbornoj komisiji, nije moguće donijeti odluku i postupiti po nalogu DIK-a“, rekao je Mugoša.

Rekao je da trenutni izborni sistem, koji je dominantno zasnovan na političkim partijama, stvara prepreke u donošenju odluka, što je jedan od razloga zašto je potrebna izborna reforma, koja bi uključivala i promjenu sastava opštinskih izbornih komisija.

„Za uspješno završavanje izbornog procesa, trebalo bi razmisliti o izmjenama zakona koje bi omogućile veću efikasnost u radu izbornih komisija“, naveo je Mugoša.

Preporučuje da se promijeni način izbora članova opštinskih izbornih komisija i da se distanciraju od političkih partija, čime bi se povećala objektivnost i smanjila politička podijeljenost.

Govoreći o radu Odbora za sveobuhvatnu izbornu reformu, Mugoša je ocijenio da rad tog tijela mora pratiti stabilnost političkih institucija.

Komentarišući uvođenje otvorenih izbornih lista, Mugoša je rekao je važno prvo sprovesti analizu o tome koji bi modaliteti glasanja bili najbolji za Crnu Goru.

Dodao je da bi otvorene izborne liste, uz odgovarajuću edukaciju građana, mogle unaprijediti političku odgovornost i doprinijeti većoj reprezentativnosti političkih stranaka.

Član Državne izborne komisije i član Građanskog savjeta, Damir Suljević, kazao je da predsjednici opština imaju široke nadležnosti koje im omogućavaju da predstavljaju izvršnu vlast u opštinama.

Iako je, kako je kazao, situacija u Kotoru i Šavniku, gdje su ponovo birani stari predsjednici opština kako bi nastavili mandat do izbora nove vlasti, bila jedino moguće rješenje u postojećoj situaciji, Suljević je istakao da to nije idealno.

On smatra da bi u stabilnijem društvu, gdje bi zakoni bili dosljedno poštovani, izbori u Kotoru i Šavniku već bili završeni.

Suljević je ukazao na problem nefunkcionalnog Ustavnog suda, koji usporava formiranje vlasti u nekoliko opština, uključujući i Glavni grad.

„Situacija sa Kotorom pokazuje nedostatke u sistemu, jer ne postoji većina potrebna za donošenje odluka vezanih za ustavne žalbe. Rješenje ove situacije može biti povlačenje žalbi, kao što je to uradio gospodin Jokić“, naveo je Suljević.

Govoreći o uvođenju prinudne uprave, Suljević ističe da bi to bilo nezakonito jer bi veći legitimitet za izbor predsjednika opštine imala lokalna skupština nego vlada, jer je lokalna skupština izabrana od strane građana.

Suljević smatra da bi bilo dobro da u izbornim komisijama budu i partijski predstavnici i profesionalci, kako bi se unaprijedio rad tih tijela.

„Kvalitet rada Državne izborne komisije, ali i opštinskih komisija, značajno je bolji kada su prisutni stručnjaci i opunomoćeni predstavnici političkih partija“, smatra Suljević.

Odbor za sveobuhvatnu izbornu reformu, prema njegovim riječima, ne shvata ozbiljnost reformi, što usporava donošenje ključnih zakonskih rješenja.

Govoreći o mogućnosti uvođenja otvorenih izbornih lista u Crnoj Gori, Suljević je kazao da je prije uvođenja tog tipa glasanja potrebno temeljno analizirati kako bi se pronašao najbolji model koji bi omogućio efikasnije djelovanje poslanika i povećao odgovornost političara prema građanima.

Programska direktorica Centra za demokratsku tranziciju CDT Milica Kovačević, je ukazala na ključne slabosti trenutnog izbornog sistema, naglašavajući da se „na različitim tijelima, u zavisnosti od političke situacije, mijenjaju mišljenja i stavovi, bez odgovarajućih obrazloženja“.

Ovo, prema njenim riječima, stvara situaciju u kojoj „sve može da se svede na: ovo odgovara mojoj partiji“, što značajno ugrožava povjerenje u legalnost i legitimitet političkih odluka.

Posebno je istakla problem nelegitimnih odluka koje se donose u opštinama, naglašavajući da „nelegitimna skupština, koja je istekao mandat, ne može da izabere legitimno gradonačelnike“.

Prema njenim riječima, to stvara ozbiljan problem sa legitimitetom tih odluka i funkcija u opštinama, a građani, koji su u ovom procesu najviše pogođeni, ostaju bez Ustavom garantovanog prava da biraju i budu birani.

Kovačević je upozorila na brojne manipulacije u izbornom procesu, koje se često sprovode na malim biračkim mjestima.

„Ponovno održavanje izbora zbog proceduralnih grešaka postalo je uobičajeno“, rekla je Kovačević, dodajući da se na taj način vrši pritisak na birače, čime se mijenjaju izborni rezultati.

Govoreći o potrebnoj izbornoj reformi, Kovačević je istakla da je neophodno obezbijediti izborni proces koji je potpuno transparentan i legitiman.

„Za to je potrebna izborna reforma koja uključuje poboljšanje profesionalnosti i nezavisnosti institucija. Ključno je da Ustavni sud bude izabran po stručnim i profesionalnim kriterijumima, a ne na osnovu političke pripadnosti“, poručila je Kovačević.

Govoreći o situaciji u Šavniku, Kovačević je istakla da ta lokalna samouprava ne može da dobije legitimnu vlast dok se ne održe novi izbori.

„Trenutni politički ambijent u toj opštini ne omogućava održavanje regularnih izbora, jer je birački spisak zamrznut, što je stvorilo velike nejednakosti među biračima. Mnogi su se doselili ili odselili, neki su preminuli, a politička scena se dramatično promijenila“, rekla je Kovačević.

Izrazila je duboku sumnju u mogućnost sprovođenja sveobuhvatne izborne reforme do kraja 2025. godine, ukazujući da nema političke volje da se riješe ključna pitanja.

„Iako je Odbor za sveobuhvatnu izbornu reformu formiran, već na prvoj sjednici bilo je jasno da politička volja nije prisutna. Odbor nije rješavao ključna pitanja poput otvorenih izbornih lista ili profesionalne izborne administracije, što je ključ za uspješnu reformu“, navela je Kovačević.

Ocijenila je da ako se temeljna pitanja izborne reforme ne riješe, budući izbori neće biti stabilni ni pošteni.

„Situacija bi mogla biti mnogo bolja kada bi se političke stranke dogovorile oko ključnih reformi, jer je trenutno nemoguće sprovesti ozbiljne promjene bez šire političke podrške“, kazala je Kovačević.

Ekspert Bojan Bugarin, ocijenio je da trenutna situacija nije rezultat grešaka institucija, već duboke politizacije, koju karakteriše "partitokratija" — sistem u kojem političke stranke upravljaju ključnim aspektima društvenog života, čime se podriva efikasnost i nezavisnost institucija.

On smatra da su političke stranke postale osnovne "ćelije" društva, pa sve odluke i promjene zavise od političkih dogovora, a ne od zakonodavnog ili institucionalnog okvira.

„Ovo stanje je postalo egzistencijalni model političkog djelovanja, koji ne ostavlja prostora za zdravu političku konkurenciju i razvoj“, rekao je Bugarin.

On smatra da je za rješenje trenutnih problema ključna politička volja, ali i veće angažovanje Evropske unije.

„Saglasan sam sa tvrdnjom profesora Blažića da trenutni problemi, poput onih u Šavniku, nisu pravne, već političke prirode, a bez snažnijeg pritiska Brisela, teško će doći do promjena“, rekao je Bugarin.

On smatra da politički akteri, koji su bili u opoziciji, a sada su na vlasti, ne žele da unaprijede izborni sistem jer im to smanjuje političku moć.

Bugarin je kazao da, iako postoje rješenja koja se mogu brzo implementirati, kao što su otvorene liste, potrebno je prvo temeljno analizirati političke rizike koji bi mogli obesmisliti ove reforme.

„U suštini Crna Gora mora pronaći mehanizme da spriječi manipulaciju i zloupotrebu ideje otvorenih lista, kako bi zaista bila postignuta politika koja će služiti interesima građana, a ne političkih stranaka“, poručio je Bugarin.

Predsjednik Opštine Šavnik Jugoslav Jakić smatra da problemi u izbornom procesu nisu specifični samo za Šavnik, već da postoje širi problemi u izbornom zakonodavstvu Crne Gore.

Ipak, ukazuje da su i pored istih zakonskih rješenja održani parlamentarni, predsjednički i lokalni izbori u drugim opštinama, dok je u Šavniku došlo do blokade.

„Uzrok tome je politička volja pojedinih partija, konkretno onih koje trenutno čine parlamentarnu većinu“, smatra Jakić.

Govoreći o svom legitimitetu, Jakić je kazao da je on proizašao iz odluke lokalnih vlasti i da je njegovo ostajanje na funkciji bilo neophodno za rad opštinske administracije.

„Bez predsjednika opštine lokalna uprava ne može funkcionisati, jer se sve ključne odluke donose kroz njegovu nadležnost“, podsjetio je Jakić.

Izrazio je zabrinutost zbog odnosa Vlade i nadležnih institucija prema ovom problemu.

„Policija i tužilaštvo su trebali adekvatno reagovati na nasilje tokom izbora i sprovesti odluke Državne izborne komisije“, rekao je Jakić.

Komentarišući sličnu situaciju u Kotoru, Jakić je rekao da je principijelnost u politici ključna.

Jakić smatra da neodgovorno tumačenje zakona može dovesti do sistemske nestabilnosti.

Govoreći o izbornim reformama, Jakić je kazao da podržava koncept otvorenih lista, ali je izrazio zabrinutost zbog mogućih političkih manipulacija u tom procesu.