A.M. [ The New York Times ]

Njujork tajms

"Crna Gora „razapeta“ između Evrope i Rusije"

Vlada Crne Gore, koja je prošle godine izabrana na osnovu obećanja da će ubrzati prelazak iz ruske orbite uticaja u sferu Evropske unije, nedavno je predložila zanimljivog kandidata za svog ambasadora u Moskvi - ruskog državljanina.

To je izazvalo prepirku između vlade i odvojeno izabranog predsjednika Jakova Milatovića, koji je bio zgrožen idejom da Rus, dvojni državljanin Crne Gore, koji je glasno podržavao Kremlj, predstavlja državu u Moskvi, piše američki list Njujork Tajms.

"Pozvao sam ga na razgovor i brzo shvatio o čemu se radi“, prisjetio se Milatović, čija ograničena ovlašćenja uključuju odobravanje imenovanja ambasadora.

Zaključivši da kandidat za posao u Moskvi nije u skladu sa obavezama Crne Gore kao članice NATO-a, koje uključuju podršku ukrajinskoj vojsci, on je zatražio od vlade da pronađe nekog prikladnijeg.

Ovaj sukob je naglasio rastući razdor između Milatovića i vlade premijera Milojka Spajića koji je bacio sjenku na napore Crne Gore da se pridruži Evropskoj uniji i obuzda uticaj proruskih političkih snaga, piše „Njujork tajms“.

Decenijama rastrazana između Istoka i Zapada, bivša jugoslovenska republika - koju priželjkuju i NATO i Moskva zbog njenih dubokih zaliva na Mediteranu - činilo se da je krenula na jasnim putem udaljavanja od Rusije nakon što se pridružila NATO 2017. godine.

A kad su birači izabrali Milatovića, a zatim dali najviše glasova na parlamentarnim izborima njegovim bivšim partnerima u Pokretu Evropa sad (PES), partiji na čelu sa Spajićem, njih dvojica su bila čvrsto ujedinjena iza ciljeva pridruživanja Evropi i iskorjenjivanja korupcije i kriminala koji su dugo mučili zemlju, navodi se u članku koji potpisuje Endru Higins.

Podsjeća da se Milatović razišao sa PES-om i da predsjednik optužuje koalicionu vladu - koju predvodi Spajić, ali koja zavisi od podrške zakonodavaca naklonjenih Kremlju - da se vratila u politiku patronata koju je obećala da će iskorijeniti i da se povinuje interesima Rusije i Srbije na štetu veza Crne Gore sa Evropom, prenose Vijesti.

Ovaj raskol naglašava teškoće izgradnje stabilne demokratije zapadnog stila u krhkoj balkanskoj zemlji pogođenoj suparničkim etničkim, vjerskim i geopolitičkim lojalnostima, piše Njujork tajms.

"Definitivno je teže nego što su svi očekivali“, rekao je Milatović u intervjuu u Podgorici.

Spajićevi partneri su optužili Milatovića za podrivanje izabrane vlade. On "gazi svoja obećanja da će biti predsjednik svih građana Crne Gore", navodi se u saopštenju PES-a.

Upitan za komentar u vezi sa Milatovićevim optužbama, Spajićev kabinet je saopštio da premijer nije dostupan za intervjue.

Opterećena korupcijom, Crna Gora pod svojim prethodnim liderom Milom Đukanovićem postala je utočište za narkodilere i švercere cigareta.

Članstvo Crne Gore u NATO - kojem su se žestoko protivili mnogi etnički Srbi u zemlji, uključujući nekoliko sadašnjih članova vlade - zatvorilo je posljednju značajnu rupu u kontroli Atlantske alijanse nad sjevernom mediteranskom obalom. Ono je takođe okončalo nade koje je Moskva dugo gajila da će tamo dobiti uporište za svoju vojsku, piše „Njujork tajms“.

Ne dovodi se u pitanje nastavak članstva Crne Gore u alijansi, ali su, prema riječima predsjednika, mnoga obećanja data prije prošlogodišnjih izbora pod znakom pitanja.

Jasan dokaz za to, rekao je on, bila je rezolucija koju je Skupština usvojila u julu u kojoj se navodi da je nacistička marionetska država u susjednoj Hrvatskoj tokom Drugog svjetskog rata izvršila genocid u koncentracionom logoru Jasenovac.

Nacrt zakona u Crnoj Gori podnijeli su etnički Srbi, ljuti zbog usvajanja Deklaracije o genocidu u Srebrenici 1990-ih godina u Ujedinjenim nacijama.

"Niko ne poriče šta se desilo u Jasenovcu“, rekao je predsjednik. Ali, dodao je, rezolucija je služila samo „sitnim partijskim političkim interesima vrlo malog broja ljudi“, dok je razbjesnila Hrvatsku, koja je članica Evropske unije i koja stoga može da zaustavi ulazak Crne Gore u blok.

Higins navodi da je rezoluciju progurao predsjednik parlamenta Andrija Mandić, etnički srpski političar naklonjen Kremlju, koji je preuzeo uticajnu ulogu u vladi.

Mandić je 2019. osuđen za saradnju sa ruskim obavještajnim operativcima u propalom pokušaju državnog udara 2016. sa ciljem da se spriječi ulazak Crne Gore u NATO. Viši sud u Podgorici u julu je oslobodio Mandića optužbi.

Hrvatska je odbacila rezoluciju o genocidu kao „neprihvatljivu, neprikladnu i nepotrebnu“ i nespojivu sa željom Crne Gore da se pridruži Evropskoj uniji.

U pisanom odgovoru na pitanja „Njujork tajmsa“, Mandić je rekao da je rezolucija „dobila snažnu podršku“ američkog ambasadora i da ni na koji način ne ometa evropske aspiracije Crne Gore, za šta je okrivio „neke nedobronamjerne ljude iz naše zemlje“.

Portparol američke ambasade u Podgorici rekao je da Mandićeva tvrdnja o američkoj podršci nije tačna.

Američki list piše da je spor sa Hrvatskom zasjenio ono što je samo nekoliko sedmica ranije bio važan signal iz Brisela da Crna Gora napreduje. Evropska unija je u junu odala priznanje potezima zemlje da uskladi svoje pravosuđe i osnovna prava sa standardima Evropske unije.

Ostalo je još mnogo prepreka koje treba preći prije članstva, ali je Ambasada Sjedinjenih Država u Podgorici to pozdravila kao „prekretnicu“ koja „zaslužuje slavlje“.

Međutim, na nezadovoljstvo zapadnih diplomata, napadi su se samo intenzivirali između Milatovića, ekonomiste školovanog na Oksfordu, i Spajića, bivšeg investicionog bankara, navodi Higins.

On ističe da je njihov savez razbijen oštrim razlikama oko uključivanja istaknutih proruskih i prosrpskih političara u vladu i onoga što predsjednik države vidi kao vladino postavljanje političkih lojalista na pozicije u javnom servisu, državnim preduzećima drugim subjektima.

Politika patronata je opteretila Crnu Goru preglomaznom vladom, rekao je Milatović.

Iako ima samo oko 600.000 ljudi, Crna Gora, dodao je on, sada ima 32 člana vlade, 54 državna sekretara ili zamjenika ministara i sedam potpredsjednika vlade.

Milatović je takođe rekao da je Spajić narušio povjerenje time što nije iskreno objasnio svoj odnos sa Do Kvonom, šefom kripto biznisa koji je propao 2022. godine.

Kvon je prošle godine zatočen u Crnoj Gori, gdje je pobjegao.
U dokumentu koji je Komisija za hartije od vrijednosti podnijela sudu u Njujorku u okviru svog slučaja protiv Kvonove kompanije, Spajić se navodi kao rani investitor u taj biznis.

U jednom intervjuu prošle godine, Spajić je negirao da je imao bilo kakav interes u Kvonovom biznisu, rekavši da je samo uložio novac kod njega samo u ime investicionog fonda za koji je radio u Singapuru.

Politički problemi Crne Gore i poteškoće u smanjenju ruskog uticaja postali su jasni nakon izbora u junu 2023. godine, navodi Higins, uz podsjećanje da je PES pobijedio, ali je prošao lošije od očekivanog nakon otkrića veza između Spajića i Kvona.

Da bi formirao parlamentarnu većinu, PES je pružio ruku proruskim zakonodavcima, uključujući Mandića i njegove partnere.

„Mandić je obuzdao svoje javni entuzijazam za predsjednika Rusije Vladimira Putina i, u zamjenu za ulazak u Spajićevu vladu, potpisao koalicioni sporazum kojim se obavezuje na podršku članstvu u NATO i „ubrzanom“ ulasku u Evropsku uniju“, piše američki list.

Međutim, njegove akcije od tada su potkopale su ta obećanja, naročito rezolucija o Hrvatskoj, a kritičari kažu da on povlači konce u vladi, navodi Higins.

„Pravi premijer Crne Gore sada je Mandić, a ne Spajić“, rekao je Dritan Abazović, bivši premijer koji je vodio antikorupcijsku borbu.

Spajić „nije Putinov prijatelj“, rekao je Abazović, „ali je zaista zavisan“ od Mandića i njegovih saveznika da ostane premijer.

Na pitanje o tome, Mandić je rekao da je Crna Gora „ušla u fazu dijaloga i kompromisa, i to se pokazalo veoma korisnim za naše društvo u cjelini“.

Milatović je rekao da je „šokiran“ Mandićevim uticajem.

„Evropa sad je pokretačka pokretačka snaga parlamentarne većine u smislu brojki, ali u smislu intelektualnih smjernica i retorike“, rekao je, „izgleda da je neko drugi za volanom“.