Tufik Softić

BERANE

Gašenje fabrike celuloze: Nestala imovina i snovi o boljem životu

Bivša fabrika celuloze i papira u Beranama otvorena je prije tačno 60 godina za Dan ustanka, a simbolično će ostati upamćeno da je nakon takozvane AB revolucije to bila prva fabrika na prostoru još uvijek cjelovite SFRJ koja je ugašena.

Posljednji direktor prije privatizacije i konačne propasti Milić Joksimović sa sjetom se prisjeća da je toga dana, 13. jula 1964. godine  u Berane stigao potpredsjednik tadašnjeg Saveznog izvršnog vijeća Boris Krajger i da je on presjekao crvenu vrpcu.

„To je bila fabrika koja je izgrađena iz saveznih sredstava, odnosno iz Fonda za nerazvijene, i taman je ugašena kada je ugašen i taj fond, e eto toliko o tome koliko je repubila milsila na Berane. Ja sam bio dječak, a veselje ispred fabrike preselilo se na Murinu gdje je istog dana otkriven spomenik borcima NOR-a“ – kaže Joksimović za Portal RTCG.

  Za fabriku celuloze i papira bilo je u reprolancu vezano mnogo drugih kompanija, i Berane je ubrzo postalo treći grad po razvijenosti u Crnoj Gori.

Zato je, kaže Joksimović, bila potpuno neshvatljiva odluka rukovodstva AB revolucije da je pošalje u otpad.

„I to je urađeno u trenutku kada je samo u magacinima tog socijalističkog giganta bilo opreme i rezervnih djelova u  vrijednosti koja bi se danas mogla izraziti možda i sa deset miliona eura“, priča Joksimović.

Zvuči nevjerovatno, ali u otpad su, prema njegovim riječima, otišli čitavi pogoni koji su sa sigurnošću mogli da nastave da rade nezavisno od ugašenog giganta.

"Tako je, recimo, kao otpad završila i kompletna fabrika za proizvodnju kreča koja je radila za potrebe ove kompanije, ali je sigurno mogla da radi i samostalno“, smatra Joskimović.

On dodaje da je pod velom tajne i mraka nestao i pogon za održavanje koji je takođe mogao da nastavi da pruža usluge, i da radi nezavisno od fabrike celuloze.

"Sve iz tog pogona je pokradeno“ - kaže Joksimović.

On smatra, međutim, da danas nema smisla prozivati bilo koga zbog toga što se događalo prije dvije decenije, ali da ne treba zaboraviti kako je propadanjem i pljačkom,  u kombinaciji  sa neznanjem, nestala velika šansa za razvoj Berana.

"Zatvaranje je bruka onih koji su to učinili. Ova fabrika je bila praktično nezadužena u odnosu na druge slične kompanije u Crnoj Gori koje su opstale do danas. Ali kada je već učinjeno, prosto mi nije jasno zašto zatvaranjem fabrike celuloze i papira nije izvršena segmentacija, pa da pojedini djelovi tog giganta ostanu da rade sami za sebe“ - priča Joksimović.

U staro gvožđe, kaže, koliko je njemu poznato, nije otišla jedino fabrika za proizvodnju tapeta i papirne ambalaže, koja je data podgoričkom Kombinatu aluminijuma i čije mašine su dugo bile konzervirane u Beranama, a danas se ne zna gdje su.

On se sa nevjericom prisjeća vremena kada je fabrika radila i magacinskih pogona u koje je imao prilike da ulazi.

„Jednom prilikom konstatovano je popisom da nedostaje pet kamiona marke FAP. Zamislite, pet kamiona. Kasnije je utvrđeno da su havarisani i rashodovani. Ali to je bila tako moćna fabrika da je već sjutradan mogla da kupi  sto pedeset novih kamiona. Nijesmo svjesni  šta smo imali“, priča Joksimović.

Beranska fabrika celuloze i papira, koja je svojevremeno zapošljavala preko dvije hiljade radnika, pravljena je početkom šezdesetih godina prošlog vijeka, a zatvorena je kao nerentabilna 1989. godine. Neznaveni radnici su sa pjesmom otišli na biro rada sa kojeg se nikada nijesu vratili u fabričke hale.

Da apsurd bude veći,  neposredno prije zatvaranja urađen je jedan skupi  remont, a kanadski stručnjaci su ocijenili da bi ona mogla da radi uz optimalan broj zaposlenih koji ne bi prelazio preko 800 radnika. Zatvorena je takođe i nakon što je izvršena takozvana doinvesticija, ili, danas bi kazali, dokapitalizacija, u vrijednosti od preko pet miliona dolara. U trenutku kada je sve dovedeno do automatizacije.

"Ta fabrika je bila 'sveta krava' i nije smjela da se dira. Kada se od njenih gubitaka oduzmu plate viška zaposlenih, dolazi se do zaključka da je ona zapravo uvijek bila rentabilna. Zato i danas tvrdim da je to bila neshvatljiva odluka. Sa njenim gašenjem uništen je veliki reprolanac i maltene kompletna industrija. Grad je u industrijskom pogledu vraćen na početak devetnaestog vijeka“ - kaže Joksimović.  

Oni koji su radili u celulozi vrde da je to bio „grad u malom“. Fabrika je imala svoj izvor energije, energanu od 14 megavata,  koja takođe nije sačuvana. Magacini koji su bili prepuni svakakve skupocjene opreme,  našli su se na udaru lopova,  u opštem haosu i javašluku koji je zavladao. Zbog tih masovnih krađa svojevremeno je bilo i javnih prozivanja, ali niko nikada nije odgovarao.   

Krajem devedesetih godina papirni blok je ponovo pokrenut, kada je formirana Fabrika papira Beranka. Ovu fabriku sa stotinu pedeset radnika, na ruševinama nekadašnjeg giganta,  otvorio je u jeku jedne od predizbornih kampanja Milo Đukanović. Nije dugo radila, i uslijedila je privatizacija te nove kompanije  2004. godine koja je završena neslavno.  

Indikativno je da je prema zapisniku komisije koja je kasnije radila popis, kao i  izjavama radnika,  najveći broj krađa i otuđivanja opreme dogodio upravo u vrijeme pokretanja Fabrike papira 1996. godine.

„Od pet celuloznih pogona, samo je jedan -  bjelaona, bio je u dobrom stanju. U ostala četiri konstatovana su masovna otuđivanja skupocjenih motora  i ostalih mašina. Stanje opreme u pogonima elektro filter, kaustika, kuhaona i lužni kotao je zaprepašćujuće, haotično i dugi niz godina uništavano neodgovornim i nedomaćinskim ponašanjem“ - ostalo je zapisano u nalazu komisije koja je obišla samo celulozni  blok.

Pojedini lokalni političari su svojevremeno upozoravali da  je neko tada masovno snadbijevao privatne gatere i druge privatne pogone širom sjevera Crne Gore  elektromotorima i drugom opremom koja je kradena iz fabrike celuloze i papira, ali nije bilo nikavih reakcija.

Mada  su dimnjaci fabrike celuloze i papira u Beranama i njene ruševne zidine danas spomenik socijalizma, bivši radnici ovog nekadašnjeg giganta ističu da ne treba zaboraviti da je upravo ova fabarika izgrađivala grad, odnosno da je sve značajnije u Beranama, pa i aerodrom, građeno za njene potrebe.

Oni samo ne bi željeli da se zaboravi da je to, na žalost,  bila prva socijalistička fabrika koja je zatvorena u Crnoj Gori i SFRJ, i da su oni bili prve ekonomske žrtve antibirokratske revolucije. Da se ne zaboravi ko je zatvorio i nju i grad koji je vrlo brzo sa vrha pao na dno ljestvice razvijenosti.

Portal RTCG je prošle godine pisao i fotografijama i video zapisom zabilježio kako fabrika i poslovne prostorije izgledaju danas.

Kasnije se doznalo da su je oni koji su je privatizovali navodno prodali za pola akcije beogradskog "Energoprojekta“, dok su za oko šest miliona eura kao staro gviožđe prodali mašine i orpemu koji su se preselili daleko od Berana i Balkana i tamo uspješno rade. Zvanično su fabirku papira kupili za svega 980 hiljada eura.