Julija Nestlen (SWR)  [ DW ]

27. 10. 2025. 07:25

Kako se mravi bore protiv epidemije

Kada se pojavi uzročnik bolesti, mijenjamo svoje ponašanje. Držimo distancu, izbjegavamo rukovanje i izolujemo se da bismo smanjili kontakte. Tokom korone čak smo i fizički mijenjali svoje okruženje – na mnogim javnim mjestima uvedeni su jednosmerni pravci kretanja. Isto tako, kuga i kolera su, na primjer, u Evropi dovele do toga da gradovi dobiju zatvorene kanalizacione sisteme i šire ulice, kako bi se poboljšala higijena i provjetrenost.

Takvo ponašanje može se primijetiti i kod mrava – tokom izbijanja bolesti oni mijenjaju svoje ponašanje i strukturu mravinjaka. Da bi spriječili širenje infekcije, oni pomjeraju prostorije za hranu i legla dalje od glavnih „saobraćajnica“.

To pokazuje nova studija iz Engleske. Istraživački tim predvođen bihejvioralnom ekološkinjom Natali Stroejmejt (Nathalie Stroeymeyt) prvi put je sistematski dokazao da crni baštenski mrav (Lasius niger) aktivno mijenja strukturu svog mravinjaka kao reakciju na gljivicu, čime poboljšava zaštitu od infekcija. Ovaj kolektivni mehanizam odbrane naučnici nazivaju arhitektonski imunitet. Rezultati su objavljeni u časopisu Science.

Bliska povezanost donosi prednosti – i rizike

Mravi razvijaju izuzetno složene društvene strukture. Da bi kolonija od više miliona jedinki mogla da funkcioniše, mravi moraju blisko da sarađuju i da poštuju dobro organizovanu podjelu rada.

Kako kaže Stroejmejt, arhitektura njihovih mravinjaka jednako je složena kao i njihova društvena interakcija: desetine prostorija povezane su stotinama tunela. Ovakav društveni život ima prednosti kao što su specijalizacija i efikasnost, ali i rizik da se gljivice i druge bolesti veoma brzo prošire.

Od trijaže do dezinfekcije: Repertoar socijalnog imuniteta

Mravi već dugo fasciniraju naučnike svojom sposobnošću da inteligentno reaguju na bolesti. Oni koriste širok spektar higijenskih i zaštitnih mjera. Među njima su sledeće mjere:

• Njega i dezinfekcija: Neke vrste, poput crvenog šumskog mrava, grickaju spore gljivica sa svojih srodnika koji su ih „pokupili" izvan mravinjaka.

• Liječenje rana: Afrička vrsta Megaponera analis liječi ranjene članove kolonije antimikrobnim sekretom iz metapleuralne žlijezde na grudima.

• „Medikamentozno liječenje“: Šumski mravi sakupljaju smole koje djeluju protiv patogena poput gljivica i unose ih u mravinjake.

• Medicinska ishrana: Neke vrste, poput crnog baštenskog mrava, jedu više hrane koja sadrži dezinfikujuće supstance poput vodonik-peroksida.

• Selektivna izolacija: Bolest kod jedne vrste, Temnothorax unifasciatus, dovodi do toga da zaražene jedinke napuste mravinjak i umru same, štiteći koloniju.

Ali ovi socijalni mehanizmi nisu jedina zaštita. Naučnici sa Univerziteta u Bristolu pretpostavili su da mravi prilagođavaju i strukturu svojih mravinjaka.

„Pitali smo se kako mravi mijenjaju arhitekturu mravinjaka da bi smanjili rizik od epidemije kada se pojavi uzročnik bolesti“, objašnjava Stroejmejt.

Inteligentni četvorostepeni plan za epidemije

Da bi testirali arhitektonski imunitet, istraživači su pustili kolonije crnih baštenskih mrava da kopaju u posebnim kontejnerima – laboratorijskim mravinjacima. Neke kolonije su ostale zdrave kao kontrolna grupa, dok su druge bile izložene radilicama koje su prethodno došle u kontakt s gljivičnim patogenom. Uz pomoć 3D skeniranja naučnici su šest dana pratili kako se mravinjaci razvijaju.

Uočeno je nekoliko aktivnih prilagođavanja čim su mravi detektovali hemijske tragove patogena:

• Prevencija na površini: Ulazi u mravinjak postali su međusobno udaljeniji nego ranije, kako bi se smanjili kontakti i rizik od zaraze.

• Ubrzani građevinski radovi: Kolonija je odmah ubrzala izgradnju kako bi povećala zapreminu mravinjaka i smanjila gustinu jedinki.

• Manja efikasnost zarad sigurnosti: Mravi su povezali prostorije dužim i manje direktnim tunelima, čime su svesno smanjili povezanost i time usporili širenje bolesti.

• Premještanje kritične infrastrukture: Prostorije sa leglom i hranom pomjerene su dalje od glavnih saobraćajnica u mravinjaku kako bi se smanjio rizik prenosa.

Rezultat studije: Arhitektura pojačava ponašanje

Glavni zaključak studije jeste sinergijski efekat. Samo preuređenje usporava epidemiju, ali tek u kombinaciji sa socijalnim ponašanjem odbrana postaje maksimalno efikasna.

Da bi to dokazali, istraživači su planove mravinjaka unjeli u kompjuterski model i simulirali širenje patogena u običnim i preuređenim mravinjacima. Rezultat je bio jasan: u izmjenjenim mravinjacima rizik od infekcije bio je znatno manji. Naučnici zaključuju da mravi grade mravinjake čija struktura pojačava efekat „socijalnog distanciranja“ u svijetu mrava.

Njemačka naučnica i profesorka evolucione biologije na Univerzitetu u Majncu, Suzane Fojcik, smatra da je studija prvi dokaz o finom međudejstvu ponašanja i arhitekture. Ona ističe da su posmatranje gradnje i naknadna simulacija potvrdili da kombinacija ponašanja i promenjene strukture mravinjaka smanjuje širenje bolesti.

Šta mravi još mogu – od demokratije do građevinskog plana

Prilagođavanje gradnje kod mrava ne dolazi po naređenju kraljice. Svaki mrav sam opaža i reaguje. Fojcik objašnjava da to nije svjesna odluka, već rezultat evolucije.

Ona je tokom hiljada godina oblikovala obrasce ponašanja jednako efikasne kao i svjesno promišljanje. Mravi se, dakle, ne pitaju „šta sad da radimo?“, jer je prirodna selekcija već „ugradila“ optimalne reakcije u njihovo ponašanje.

Nova otkrića istraživača iz Engleske ne pružaju samo uvid u evoluciju, već pokazuju i kako se arhitektonska i prostorna rešenja mogu svjesno koristiti u borbi protiv epidemija. Takva posmatranja mogu nam dati ideje kako da i u čovjekovim gradovima i institucijama strateški upravljamo epidemijama.