Marlon Amojal (iz Belfasta)  [ DW ]

10. 10. 2025. 13:19

Zapadni Balkan na čekanju – između nade i frustracije

Oblačan jesenji dan u Belfastu, u zamku Hilsboro iz 18. vijeka, koji je zvanična kraljevska rezidencija u Sjevernoj Irskoj i sjedište državnog sekretara za Sjevernu Irsku. To je istorijsko mjesto, gdje su 1998. vođeni pregovori između Velike Britanije i Republike Irske, što je dovelo do potpisivanja Sporazuma na Veliki petak. On je stavio tačku na decenijski krvavi sukob između protestanata i katolika u Sjevernoj Irskoj.

To simbolično mjesto je, prema ideji britanskih domaćina, na dvodnevnom samitu ministara spoljnih poslova zapadnobalkanskih država, trebalo da posebno stavi naglasak na – pomirenje.

Nova dinamika za pristupni proces do 2029.

Britanska ministarka spoljnih poslova Ivet Kuper na početku skupa je naglasila da je stabilnost regiona u interesu Evrope: „Znamo da bezbjednost Zapadnog Balkana ima direktan uticaj na bezbjednost čitave Evrope, pa i na nas ovdje, u Velikoj Britaniji.“

Njemački ministar spoljnih poslova Johan Vadeful istakao je da je Evropska unija dužna da ponudi perspektivu zemljama regiona. Dodao je i da je za proces približavanja potreban novi zamah. „Ljudi počinju da gube povjerenje u skorašnju budućnost u Evropskoj uniji“, rekao je šef njemačke diplomatije, istakavši da postoje dobri izgledi da se u procesu pridruživanja do 2029. razvije nova dinamika.

Istovremeno je upozorio da bi dalje odlaganje nosilo sa sobom sve veće geopolitičke rizike: „To ne možemo sebi da priuštimo, inače prijeti opasnost od povratka u stara vremena neprijateljstava kao i od povećanja uloge Rusije i Kine.“

Neispunjeno solunsko obećanje

Još na samitu Evropske unije u Solunu 2003. zemljama na jugoistoku Evrope obećano je punopravno članstvo, a poslije krvavog raspada Jugoslavije u devedesetim godinama prošlog vijeka, trebalo je zemljama regiona ponuditi evropsku perspektivu.

Ali, samo su Slovenija i Hrvatska potom postale članice. Ostale zemlje nalaze se u različitim fazama pristupnog procesa. Trenutno prednjače Albanija i Crna Gora.

Berlinski proces: koalicija voljnih

Berlinski proces je 2014. inicirala tadašnja njemačka kancelarka Angela Merkel. Cilj je bio da se pruži važan doprinos pripremi zapadnobalkanskih država za članstvo u Evropskoj uniji, ali da se istovremeno unaprijedi međusobna saradnja tih zemalja. To je neformalan okvir u kojem su, pored zemalja iz regiona i Velike Britanije, još i nekoliko članica Evropske unije.

To je takoreći „koalicija voljnih“, objašnjava Frauke Zebas iz Njemačkog društva za spoljnu politiku (DGAP), u razgovoru za DW. „Time postoji veća fleksibilnost, pošto nema zavisnosti od jednoglasnog odlučivanja 27 zemalja-članica, čime se proces često parališe“.

Blokade, konflikti i domaći problemi

Pojedine članice Evropske unije su zbog svojih interesa umjele da blokiraju proces pridruživanja nekih zapadnobalkanskih država. Spor oko imena između Atine i Skoplja riješen je tek 2019. Prespanskim sporazumom kojim je zemlja preimenovana u Sjevernu Makedoniju.

Međutim, i u samim zemljama regiona postoje interni problemi koji perspektivu pridruživanja sučeljavaju s velikim političkim, ekonomskim i institucionalnim izazovima. U njih spadaju korupcija, slabosti u vladavini prava i neriješeni bilateralni konflikti kao onaj između Srbije i Kosova. Osim toga, sve više mladih ljudi odlazi iz regiona – odliv mozgova problem je u većini zemalja tog područja. Zbog nedostatka perspektive kod kuće, mnogi mladi ljudi traže svoju sreću u zemljama Evropske unije.

Rastući uticaj Rusije i Kine

Odugovlačenje procesa pridruživanja region je učinilo atraktivnim za druge aktere kao što su Rusija i Kina. „Ti akteri koriste prazan prostor koji su ostavili EU i SAD u povlačenju iz regiona“, kaže Zebas. Ona navodi konkretan primjer: „Srbija je 2023. sklopila sporazum o slobodnoj trgovini sa Kinom, što nije u skladu sa ciljem članstva u EU, koji srpska vlada stalno naglašava. Posebno zabrinjava saradnja srpske sa ruskom obavještajnom službom, kao i dodjela srpskih pasoša ruskim građanima bliskim ruskim vlastima, koji tako onda mogu da putuju u šengensku zonu“, kaže Zebas.

Moskva koristi još uvijek veliku zavisnost Beograda od ruskih isporuka gasa i nafte. Tradicionalno prijateljstvo Srbije i Rusije ispoljava se u diplomatskoj „politici ljuljaške“ zvaničnog Beograda. Tako zemlja, koja je u pristupnom procesu dužna da uskladi svoju spoljnu politiku sa politikom Evropske unije, nije uvela sankcije Rusiji koje je uveo Brisel nakon napada Rusije na Ukrajinu.

Bezbjednosna i migraciona pitanja na vrhu liste prioriteta

U Belfastu su zato bezbjednosna pitanja bila na vrhu liste prioriteta. Oko pet miliona eura izdvojeno je za jačanje otpornosti na sajber napade i za razmjenu iskustava u borbi protiv dezinformacija. Dodatnih 11,5 miliona eura namijenjeni su podršci programima na Zapadnom Balkanu koji suzbijaju ilegalnu migraciju.

To su mali koraci, ali njima želi da se pokaže da Evropa nije zaboravila Zapadni Balkan. U okviru Berlinskog procesa u Londonu će se 22. oktobra sresti šefovi država i vlada zemalja koje učestvuju u tom procesu.