Hans Fajfer  [ DW ]

15. 09. 2025. 07:46

90 godina od donošenja „Nirnberških zakona“ o čistoj njemačkoj rasi

Ko je Njemac? Kako se postaje Njemac? O tome Njemci raspravljaju vjekovima. Ustav je riješio to pitanje trezveno i lakonski: Njemac je onaj koji posjeduje njemački pasoš. Državljanstvo ne može da mu se oduzme. A diskriminacija bilo kog državljanina na osnovu vjere, porijekla ili jezika u suprotnosti je sa temeljnim ustavnim vrijednostima.

To je pouka koju su pisci njemačkog Ustava izvukli iz nacističke strahovlade između 1933. i 1945. Tada su prije svega Jevreji ali i Romi, homoseksualci, socijalno ugroženi i politički protivnici sistematski obespravljivani, terorisani i ubijani.

Rasizam na osnovu porijekla nije prevaziđen

Zabrinjava to što se i 80 godina posle kraja nacističke vladavine temeljni princip jednakosti svih Njemaca još uvijek dovodi u pitanje. „Da li je neko Njemac ne odlučuje se na papiru, već između ušiju“, napisao je jula 2023. na platformi Iks predsjednik pokrajinske organizacije Alternativa za Njemačku (AfD) u Tiringenu Štefan Meler. Ta izjava dovodi u pitanje jednakost Njemaca. To je jedan od mnoštva razloga zbog kojih brojni njemački sudovi stalno potvrđuju protivustavni karakter djelova AfD-a.

Istoričar Rolf-Ulrih Kunce sa Instituta za Tehnologiju u Karlsrueu smatra da AfD takvim izjavama njeguje istorijski kontinuitet: „Iz moje perspektive programatika Alternative za Njemačku se bez prekida nadovezuje na nacističku ideologiju. Tada je postojalo razlikovanje između državljana Rajha i njemačkih državljana, koje je regulisano takozvanim Zakonom od državljanima Rajha u sklopu Nirnberških zakona. To je slično ovome kako AfD razlikuje 'prave Njemce' i 'Njemce po pasošu'."

Kada je Hitlerov poslušnički Parlament 15. septembra 1935. u Nirnbergu usvojio takozvane „rasne zakone", progon jevrejskog stanovništva je odavno bio svakodnevna pojava. Hitlerove paravojne trupe su terorisale ljude na ulici, prvi koncentracioni logori su već bili otvoreni. Ali zakonsko obespravljivanje jevrejskog stanovništva je uprkos tome bio važan korak u njemačkoj politici uništenja.

Nirnberški zakoni: verifikacija nepravde

Kunce kaže da se to danas naziva pravnom verifikacijom bezakonja. U tim zakonima se zabranjuju brakovi, pa čak i seksualni kontakti Jevreja sa takozvanim arijevskim stanovništvom. Osim toga Jevreji su doduše bili njemački državljani, ali ne i državljani Rajha. Time su izgubili politička prava i postali građani drugog reda.

„Radilo se o teoriji nadmoći takozvane bijele rase nad svim ostalima i o njenom samoproglašenom pravu da vlada svijetom“, objašnjava Rolf-Ulrih Kunce. „Taj rasizam porijekla je direktan proizvod najstarijeg oblika diskriminacije, koju poznajemo u istoriji evropske kulture, a to je antisemitizam".

Ovakvi zakoni su u društvu doveli do apsurdnih mjerila po kojima se određivalo ko je Jevrej, a ko nije. Pravnici u nacističkoj državi razlikovali su „Njemce po krvi“, „mješance prvog stepena“, „mješance drugog stepena“, „četvrtinu Jevreje“. Naposletku, te su kategorije odlučivale o životu i smrti.

Mada je pobjedom nad nacističkom Njemačkom 1945. okončana politika uništenja, a Nemci pišu novi, slobodarski ustav, izgleda da rasizam na osnovu porijekla nije prevaziđen sve do danas.

„Neki ljudi u Njemačkoj su ravnopravniji od drugih“, kaže Karen Tejlor u Intervjuu za DW. Ona je predsjednica Savezne konferencije migrantskih organizacija.

„Govoreći plakativno, ustavno obećanje jednakosti važi faktički samo za ljude 'njemačke krvi'. Naročito migranti doživljavaju to da nisu u jednakoj mjeri zaštićeni“.

Zahtjev ekstremne desnice da doseljenicima može da se oduzme njemačko državljanstvo, pojačava taj utisak.

Pozitivne strane migracija

Kako da se ovakav rasizam u društvu prevaziđe? Karen Tejlor kaže da se rijetko govori o pozitivnim stranama migracije.

„U Berlinu smo ponosni da u gradu čovjek može da kulinarski putuje svijetom i da postoji kulturna raznolikost. Ali migracija je više od jela i kulturnih programa. Radi se o ljudima, njihovim pričama i tradiciji, koje trajno obogaćuju Njemačku“.

Karen Tejlor apeluje na svakog pojedinaca da doprinese prevazilaženju rasističkih i antisemitskih predrasuda u društvu. „Pogrešno je da se čeka na državu. Svako od nas – u školi, udruženju, u svakodnevici – može da preuzme odgovornost".