Juan Dang  [ DW ]

03. 09. 2025. 06:37

Dešifrovanje Kine: Supersila želi da prestigne SAD

Strojevim korakom maršira 12.000 vojnika. Tu su i najsavremeniji sistemi naoružanja spremni da se rasporede bilo gdje u svijetu. A prije svega tu je predsjednik Si Đinping, nesporni vladar. Stoji na balkonu Tjenanmenske kapije, iznad džinovskog portreta osnivača zemlje, Maoa Cedunga. Takve slike ovog 3. septembra 2025. obilaze svijet.

Spektaklu u Pekingu prisustvuje 26 šefova država i vlada iz Azije, Bliskog istoka, Afrike i Latinske Amerike. Iz Evrope su, osim ruskog predsjednika Vladimira Putina, doputovali i slovački premijer Robert Fico i predsjednik Srbije Aleksandar Vučić.

Poruka je jasna: u budućem svetskom poretku Kina želi da definiše pravila igre. „Ovakve vojne parade dio su alata koji se koriste u autokratijama za demonstraciju percipirane ili stvarne snage“, kaže Eberhard Zandšajder, penzionisani profesor političkih nauka sa Slobodnog univerziteta u Berlinu i partner u konsultantskoj kompaniji Berlin Global Advisors. „Zbog svog ekonomskog procvata, Kina je u procesu širenja svoje međunarodne uloge. Pod predsjednikom Sijem Đinpingom, taj proces dobio je dodatni zamah.“

Si ima 72 godine i jasnu viziju: kontinuirani procesi modernizacije trebalo bi da budu dovršeni do 2049. godine, na 100. godišnjicu od osnivanja Narodne Republike Kine. S populacijom od 1,4 milijarde ljudi očekuje se da će bruto domaći proizvod (BDP) po glavi stanovnika dostići nivo neke od industrijalizovanih nacija srednje veličine. Prema proračunima različitih renomiranih konsultantskih kompanijna, ta istočnoazijska zemlja mogla bi već za pet, a najviše za 15 godina, da prestigne Sjedinjene Američke Države kao najveća svetska ekonomija.

Dominacija u poslovanju i politici idu ruku pod ruku

Kina proširuje i svoje političko liderstvo, na primjer u međunarodnim organizacijama kao što su BRIKS, savez najvećih rastućih ekonomija svijeta, ili Šangajska organizacija za saradnju (SCO). Kroz globalni infrastrukturni projekat „Inicijativa Puta svile“ sa 153 države-potpisnice, Kina privlači i sve više (dosadašnjih) pristalica Zapada: na primer, s ekonomskim koridorom CPEC kroz Pakistan, projektom brze željeznice SGR u Keniji i, najnovije, mega lukom Ćankaj na Tihom okeanu u Peruu.

Kina koristi to preplitanje poslovanja i politike kako bi stvorila paralelni svetski poredak Globalnog juga. Ideje za projekte javne infrastrukture nastaju kroz vladine konsultacije. Posebno osnovana Azijska investiciona banka za infrastrukturu (AIIB), ali i druge kineske državne banke daju kredite onda kada to zatraži Komunistička partija, a kako bi postigla svoje spoljnopolitičke ciljeve. Osnivanje nove SCO-banke najavljeno je ovog ponedeljka 1. septembra na samitu Šangajske organizacije za saradnju.

Prilikom realizacije tih projekata propisi u vezi sa zaštitom na radu i zaštitom životne sredine obično ostaju samo mrtvo slovo na papiru. Kineski izvođači radova primaju kineski novac i šalju kineske građevinske radnike širom svijeta. Zemlje-partneri podmiruju dug – s fatalnim posledicama: veći dug prisiljava na veću poslušnost povjeriocima u Pekingu.

Zato svako ko kritikuje ozbiljna kršenja ljudskih prava u autonomnom regionu Tibet ili među muslimanskom ujgurskom manjinom u Sinđangu jednostavno „leti“ iz aranžmana. S druge strane, svako ko Tajvan priznaje kao kinesku pokrajinu biva nagrađen efikasnom realizacijom posla, zagarantovanom kineskom brzinom, kao i potrebnim finansijskim sredstvima.

„Kineski model“ na putu uspjeha

Takav „Kineski model“ kritikuju u zapadnom svijetu, ali on ima sve veću podršku na Globalnom jugu. Na primjer Olusegun Obasandžo, koji je dvanaest godina bio predsjednik Nigerije, poziva afričke zemlje da uče iz „Kineskog modela“. Ogroman napredak Kine poslednjih decenija „izvor je inspiracije i šansi za Nigeriju i Afriku“, rekao je Obasandžo kineskoj novinskoj agenciji Sinhua.

🚨 Last night, President Trump CANCELLED $4.9 billion in America Last foreign aid using a pocket rescission.@POTUS will always put AMERICA FIRST! pic.twitter.com/1DvXYGdy3B

— Office of Management and Budget (@WHOMB) August 29, 2025

Sjedinjene Američke Države, do sada najvažniji svetski donator, pod Trampovom administracijom obustavile su gotovo svu pomoć inostranstvu. Nakon zatvaranja razvojne agencije USAID, američki predsjednik Donald Tramp prošle nedelje otkazao je i sredstva u visini od gotovo pet milijardi američkih dolara za tekuću fiskalnu godinu. Ta sredstva su još ranije bila odobrena u američkom Kongresu.

Reforma „globalnog upravljanja“

Sijev cilj je da se međunarodni odnosi „demokratizuju“ i da se suprotstavi „hegemoniji“, kaže Klaus Song, istraživač u berlinskom trustu mozgova MERICS koji se bavi Kinom. „Takav pristup kontinuirano utiče na način na koji Kina gleda na svijet. On, međutim, nema koren u liberalnom poretku ili liberalnim idejama, već isključivo u etatizmu, u nacionalnim interesima“, kaže Song.

Diplomate u kineskom Ministarstvu spoljnih poslova trenutno kuju „master plan“ usmjeren na reformu „globalnog upravljanja“. Kina, navodno, želi da preuzme vodeću ulogu u „promjeni i razvoju novih oblika međunarodnog upravljanja“. To je, kako se tvrdi, neophodno zato što globalne krize postaju sve češće, a međunarodni odnosi snaga se mijenjaju.

Kineski centralizam kao izvozni hit?

Stručnjak za Kinu Zandšajder ne misli da Peking pritom radi na izvozu sopstvenog modela vladanja. „Komunistička partija koja samostalno vlada više od 70 godina stvorila je svoj poseban sistem. Takođe ne vidim da Kina preduzima konkretne korake, onako kako smo mi na Zapadu više puta pokušavali da promovišemo izvoz demokratije.“ Kina se ne miješa u političke sisteme drugih, tvrdi naš sagovornik. „Ono što Kini treba, to Kina želi da dobije. Prije svega su to resursi, a u međuvremenu i pristup tržištu.“

„Demokratija mora da se brani od unutrašnjih i spoljnih izazova“, ukazuje međutim stručnjak MERICS-a Song. „Ona je ugrožena kada se autoritarni režimi šire i zahtijevaju da se odreknemo demokratije u korist autokratije.“

Evropa zaokupljena sama sobom

Prostor za djelovanje u Evropi trenutno je ograničeniji nego ikad. Dok dominantna velesila SAD sa svojim nepredvidljivim predsjednikom izaziva pomutnju u globalnom trgovinskom ratu, Evropa je previše zaokupljena sama sobom.

Evropa najprije mora da brani demokratiju unutar svoja sopstvena četiri zida. Mnoge države-članice Evropske unije žestoko se bore oko formiranja vladajuće većine, a sve da bi sprečile dolazak na vlast desničarskih ekstremista. U sedam od 27 zemalja EU već sad u vlasti učestvuju i desničarske populističke stranke.

U Njemačkoj je okretanje ka Istoku jasno uočljivo. Njemačka ima snažne ekonomske veze s Kinom, ali, kako je to krajem avgusta rekao kancelar Fridrih Merc, „svako ko zaista želi da razumije naše izazove trebalo bi da otputuje u azijske zemlje, a ne samo u Kinu“. Na Istoku se, dodao je Merc, može vidjeti nevjerovatna dinamika. „A tamo postoje i težnje da se postane svetski lider, što se odnosi i na Kinu.“