Artur Saliven  [ DW ]

01. 09. 2025. 07:48

Šta će radnom čovjeku praznik

Ukidanje državnih praznika je u modi. U julu je francuski premijer Fransoa Bajru predložio da se Uskršnji ponedjeljak i Dan pobjede u Evropi (8. maj) skinu sa liste od 11 praznika koji se obilježavaju u toj zemlji. Uslijedilo je negodovanje, a politički lideri i s ljevice i sa desnice napali su taj njegov plan.

Bajru je iznio očekivanje da bi ukidanje praznika pomoglo Francuskoj da ublaži pritisak na budžet. Pritom on i nije jedini koji je došao na takvu ideju.

Ranije ove godine, Slovačka je ukinula jedan od svojih državnih praznika u nastojanju da poboljša svoju fiskalnu poziciju. Prije toga, 2023. godine, Danska je ukinula praznovanje Uskršnjeg ponedjeljka. Obrazloženje Kopenhagena bilo je da je potrebno stvoriti fiskalni prostor kako bi se zadovoljili rastući budžeti za odbranu.

Tom trendu se s druge strane Atlantika priključio i američki predsjednik Donald Tramp. On je 19. juna na svojoj društvenoj mreži napisao da „previše neradnih praznika u Americi“ košta „milijarde dolara“.

Mnogi su to protumačili kao političku izjavu, jer je Tramp to objavio baš na Dan oslobođenja robova“ (Juneteenth) koji je Bajdenova administracija 2021. proglasila za državni praznik.

Da li su zemlje s manje državnih praznika zaista ekonomski produktivnije?

Produktivnost zavisi od više faktora

„Dokazi koji idu u prilog toj tezi su ograničeni“, kaže za DW Čarls Korns, viši ekonomista u britanskoj konsultantskoj kući Cebr. „Produktivnost manje zavisi od broja državnih praznika, a više od faktora kao što su efikasnost rada, kapitalna ulaganja, vještina radne snage i tehnologija.“

Naučne studije sugerišu da su smanjivanjem broja praznika moguća samo veoma mala povećanja BDP-a.

Studija Lukasa Rosoa i Rodriga Andresa Vagnera iz 2021. pokazala je da državni praznici mogu zapravo da povećaju potražnju za nekim podkategorijama BDP-a, ali i to da dolazi samo do malog povećanja BDP-a onda kada praznici padnu vikendom i ne budu zamijenjeni.

Međutim, studije MMF-a i njemačke Bundesbanke otkrile su da bi svako povećanje BDP-a bilo proporcionalno mnogo manje od povećanja ukupnog broja radnih dana.

U teoriji, slobodan dan za radnika znači da je njegova produktivnost za taj dan – nula. A tu je i činjenica da je produktivnost uglavnom smanjena i u danima oko državnih praznika, jer mnogi ljudi uzimaju slobodne dane prije ili poslije praznika kako bi povećali svoje slobodno vrijeme.

Iako smanjivanje broja državni praznika može dovesti do povećanja poreskih prihoda za vladu, postoje i kontraargumenti po kojima slobodni dani na duži rok povećavaju osjećanje zadovoljstva kod radnika, a to onda utiče i na njihovu produktivnost.

„Postoje dokazi koji ukazuju na to da su s manjim brojem dana za odmor i manjim brojem praznika, radnici u većem riziku od ’pregorijevanja’, a to onda vodi ka sveukupnom smanjenju osjećaja zadovoljstva kod radnika“, kaže za DW Adevale Mej, analitičar u vašingtonskom Institutu za ekonomsku politiku.

Državni praznici i plaćeni odmor

Debata o državnim praznicima dio je šire diskusije o radnom vremenu generalno. Njemačka, Velika Britanija i Holandija neke su od zemalja koje se bore sa svojim sporim ekonomskim rastom tako što pokušavaju da preokrenu trend smanjenja broja radnih sati.

Međutim, ukidanje državnih praznika je nešto sasvim odvojeno od podsticanja da se više radi – na primjer u Njemačkoj koja se trudi da podstakne one koji sada rade sa skraćenim radnim vremenom da rade duže.

Pritom to obično izaziva daleko manje reakcija nego ideja o potpunom ukidanju nekih praznika.

Kada se saberu državni praznici i zakonski plaćeni dani odmora, većina zemalja članica OECD-a ima između 30 i 36 plaćenih slobodnih dana za radnike godišnje, pokazala je jedna studija iz 2020.

SAD su izuzetak

Pritom neke od zemalja s najviše takvih kombinovanih slobodnih dana, na primjer Austrija (38), Danska (36) i Finska (36), ujedno imaju i jedan od najvećih BDP-a po glavi stanovnika u svijetu.

Sjedinjene Američke Države su jedina zemlja OECD-a koja nema zakonski regulisan odmor. Tamo postoji 11 državnih praznika, ali mnoge firme, prije svega u maloprodaji, turizmu i transportu, rade i tokom tih praznika, jer radnicima nisu zagarantovani plaćeni slobodni dani.

Adevale Mej ukazuje da sve ostale države OECD-a obezbjeđuju zaposlenima zakonske dane odmora bez štete po ukupnu ekonomiju tih zemalja. „Te ekonomije su se dobro snašle, a istovremeno su radnicima dozvolile pravo na odmor“, kaže Mej i ocjenjuje da je to jedan od centralnih argumenata protiv hipoteze predsjednika Trampa da SAD imaju previše „neradnih praznika“.

„Više rada nikada nije bio problem u Sjedinjenim Državama – ali problem jeste da se stvori ekonomija u kojoj svi radnici i njihove porodice mogu da se osjećaju podržano, sigurno i da mogu da napreduju“, zaključuje DW analitičar vašingtonskog Instituta za ekonomsku politiku.

„Ako bi Njemci radili manje sati…“

Čarls Korns iz britanske konsultantske kuće Cebr ukazuje da je možda i tačno da bi nametanje obaveze firmama u SAD da ne rade na državni praznik moglo na njih da ima negativan ekonomski efekat.

„Ugostiteljstvo i maloprodaja često baš tih dana bilježe porast aktivnosti, a to pruža preko potrebnu podršku tim tradicionalnim trgovcima na malo, jer se oni suočavaju sa stalnim pritiskom zbog rasta elektronske trgovine.“

Korns ujedno naglašava da produktivnost radnika zavisi i od drugih faktora, i da to nije samo pitanje odrađenih sati.

„Na primjer, ako bi Njemci radili manje sati, ali bi za taj kraći period održali isti nivo proizvodnje, to onda ne bi oštetilo ekonomiju. Moglo bi u stvari i društveno i ekonomski da bude korisno ako bi ljudi imali više slobodnog vremena“, zaključuje Čarls Korns.