Štefani Hepner  [ DW ]

23. 05. 2025. 08:40

„Zlatna kupola“: Trampovi „ratovi zvijezda“

Predsjednik SAD Donald Tramp ponovo ima velike planove: Kao što je najavio tokom izborne kampanje, želi da instalira novi sistem protivraketne odbrane koji bi trebalo da zaštiti SAD od prijetnji iz vazduha, pa čak i iz svemira. „Zlatna kupola“ (Golden Dome) trebalo bi da košta najmanje 175 milijardi dolara i da bude završena do kraja njegovog mandata u januaru 2029. godine, izjavio je Tramp. Prema saznanjima Pentagona, Sjedinjene Države suočavaju se sa sve većom opasnošću iz Rusije i Kine.

Kritičari, međutim, upozoravaju na ogromne troškove i nerealan vremenski okvir. Demokratski poslanici takođe su izrazili zabrinutost u vezi sa procesom nabavke i mogućim učešćem kompanije SpaceX, čiji je vlasnik Trampov saveznik Ilon Mask. I na međunarodnom planu, projekat je izazvao uznemirenost: Kina je kritikovala da taj projekat ugrožava „globalnu stratešku ravnotežu i stabilnost“.

Kako bi štit mogao da funkcioniše?

Kao uzor za „Zlatnu kupolu“ navodi se izraelski sistem „Gvozdena kupola“ (Iron Dome). Taj izraelski sistem je u upotrebi od marta 2011. godine i presreće rakete kratkog dometa i artiljerijska zrna. Sastoji se iz tri komponente: radarske jedinice, kontrolnog centra i raketnog lansera. Velika razlika u odnosu na Trampovu „Zlatnu kupolu“ jeste što je izraelski sistem namijenjen odbrani od raketa kratkog dometa i zaštiti male teritorije. I još nešto: riječ je o mobilnom sistemu koji se može koristiti na različitim mjestima.

Američka verzija, međutim, treba da bude u stanju da obori i interkontinentalne rakete sa nuklearnim bojevim glavama. To je zapravo nastavak planova iz vremena predsjednika Ronalda Regana (1981–1989). On je želio da postavi štit protiv raketa inspirisan filmskim serijalom „Ratovi zvezda“ (Star Wars), u okviru kojeg bi presretački sistemi bili raspoređeni u svemiru.

Trampov svemirski projekat trebalo bi da uspostavi mrežu satelita koja bi prepoznavala, pratila i po mogućstvu presretala rakete koje dolaze iz pravca Rusije ili Kine. Zaštitni štit bi, prema navodima, mogao da obuhvata stotine satelita za detekciju i praćenje raketa.

Prema riječima američkog ministra odbrane Pita Hegseta, planirani štit treba da „štiti domovinu od krstarećih i balističkih raketa, hipersoničnih projektila i dronova, bez obzira na to da li je riječ o konvencionalnim ili nuklearnim raketama“. Koje će se tehnologije koristiti u tu svrhu, još nije poznato.

Grčka „Gvozdena kupola“

Pored SAD, postoje i druge zemlje koje su izraelski sistem „Gvozdena kupola“ uzele za uzor – ili ga bar koriste kao medijski efikasan pojam za svoj sistem. Prema riječima izraelskog generala u penziji Šahara Šohata, to izaziva veliku zabunu. „Gvozdena kupola“ je, kaže on, postala „brend kao Koka-Kola, koji sada svi koriste zato što je vrlo uspješan“, rekao je u intervjuu za vojni magazin Defense News.

Grčka je krajem 2024. godine najavila da će značajno povećati vojni budžet i izgraditi zaštitni štit – sličan „Gvozdenoj kupoli“ – za odbranu od dronova i raketa, jer smatraju da sistem European Sky Shield (Evropski nebeski štit) napreduje presporo. Međutim, grčki „Gvozdeni štit“ se razlikuje od izraelskog mobilnog raketnog sistema jer je prijetnja drugačija, objasnio je ministar odbrane Nikos Dendijas. Grčka mora prvenstveno da se brani od napada dronovima.

Druge zemlje su takođe pokazale interesovanje za sistem „Gvozdena kupola“. Prema navodima istraživača Pitera Vezemana iz Stokholmskog međunarodnog instituta za mirovna istraživanja (SIPRI), koji je govorio za američki magazin Newsweek 2023. godine, među njima su bile: Rumunija i Kipar 2022, Azerbejdžan 2016, Južna Koreja 2012, Indija 2010. i Singapur 2009. godine. Ipak, Indija i Južna Koreja kasnije su odustale od tih planova, a u ostalim slučajevima nema potvrde o stvarnim porudžbinama ili isporukama.

Evropski „Nebeski štit“ – ista logika

I na evropskom nivou već su se pravile paralele sa izraelskom „Gvozdenom kupolom“. Inicijativom „Evropski nebeski štit” (European Sky Shield Initiative, ESSI) 2022. godine pokrenut je evropski projekat protivvazdušne i protivraketne odbrane. Cilj „Nebeskog štita“ je da se što koordinisanije nabave sistemi odbrane kratkog, srednjeg i dugog dometa, kako bi mogle da se odbiju sve prijetnje iz vazduha. Prema njemačkom Ministarstvu odbrane, do sada su se toj inicijativi priključile 23 države.

Tako „Nebeski štit“ slijedi „istu logiku“ kao i izraelski sistem protivvazdušne odbrane, rekao je zamjenik načelnika Generalštaba austrijske vojske, general-potpukovnik Bruno Hofbauer, za austrijsku novinsku agenciju APA. Oba zaštitna sistema imaju cilj da se bore protiv prijetnji iz vazduha na više nivoa.

*ovaj članak je najpre objavljen na njemačkom jeziku