Teri Šulc  [ DW ]

06. 03. 2025. 07:26

Samit EU: na stolu plan „Ponovno naoružavanje Evrope“

Ovo je najnoviji hitan sastanak šefova država i vlada Evropske unije, nakon skupa u Londonu koji je u nedelju organizovao britanski premijer Kir Starmer, kao i nekoliko ranijih koje je sazvao francuski predsjednik Emanuel Makron.

Pošto su SAD obustavile vojnu i finansijsku podršku Ukrajini, a njihova posvećenost evropskoj bezbjednosti nejasna, EU nema izbora osim da se ozbiljno pozabavi unaprijeđenjem sopstvene bezbjednosti.

Predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen naglašava da je situacija gora nego ikada i u pismu liderima EU navodi da se kontinent „suočava s jasnom i neposrednom pretnjom kakvu niko od nas nije doživio u svom odraslom životu. Ugrožena je budućnost slobodne i suverene Ukrajine, kao i bezbjedne i prosperitetne Evrope.“

Više novca za vojsku

Ona se nada da će plan „Ponovno naoružavanje Evrope“ (ReArm Europe) otkloniti dio ekonomskih izgovora koje su vlade do sada koristile za niske budžete za odbranu.

Jedan od načina jeste omogućavanje vladama da prekrše pravila o maksimalnom odnosu duga prema BDP kada je riječ o izdvajanjima za odbranu. Fon der Lajen kaže da bi dodatna ulaganja od 1,5 odsto BDP u svakoj članici značila gotovo 650 milijardi evra više za vojnu industriju u naredne četiri godine.

Plan „Ponovno naoružavanje Evrope“ predviđa i stvaranje novog mehanizma za obezbjeđivanje 150 milijardi evra kroz kredite garantovane zajedničkim budžetom EU, što je koncept koji je izazvao kontroverze u pojedinim državama.

Taj novac, kako je objasnio jedan zvaničnik EU koji je želio da ostane anoniman, mogle bi da koriste dvije ili tri članice koje sarađuju, ili dvije, zajedno sa Ukrajinom. Cilj je zajednička nabavka opreme i kapaciteta velikih razmjera, poput protivvazdušne i protivraketne odbrane, dronova i sredstava za kibernetičku bezbjednost, posebno u oblastima u kojima Evropa trenutno zavisi od Sjedinjenih Država.

Isti visoki zvaničnik EU rekao je takođe da je željeni ishod samita da lideri „nagovijeste da ti predlozi treba da budu brzo usvojeni“ kako bi EU mogla da stvori sopstvenu, kredibilnu odbranu.

Mađarska i Slovačka kao prepreka?

Mađarska i Slovačka signalizirale su svoje uobičajeno protivljenje bilo kakvim potezima za pomoć Ukrajini. Slovački premijer Robert Fico čak je objavio i pismo koje tako počinje.

REGARDING YESTERDAY’S TRUMP – ZELENSKY MEETING pic.twitter.com/T9C4aHdXDh

— Robert Fico 🇸🇰 (@RobertFicoSVK) March 1, 2025

Ipak, u njemu se može pronaći i prostor za optimističko tumačenje — da Fico neće blokirati odluke EU koje ne obavezuju Slovačku da finansijski učestvuje.

A osnovni, cilj plana „Ponovno naoružavanje Evrope“ jeste da države prvo dobiju pristup sredstvima kako bi unaprijedile sopstvenu odbranu.

Đuzepe Spatafora, istraživač u Institutu za bezbjednosne studije EU, vjeruje da plan Ursule fon der Lajen može dobiti jednoglasnu podršku, čak i ako to ne bude odmah na samitu. Ulozi su, kako ukazuje, postali visoki. Spatafora je upravo objavio studiju o tome kako bi izgledalo kada bi SAD okrenule leđa EU.

Trump’s latest moves have heightened fears of US disengagement from Europe. Is it a strategic shift or a bargaining tactic? @gspataf95 explores both scenarios.

One thing is clear: Europeans have no choice but to invest in a strong deterrence force.

🔗 https://t.co/ELprKnrYQ7 pic.twitter.com/7iRyI5aQwv

— EU Institute for Security Studies (@EU_ISS) February 17, 2025

On ocjenjuje da činjenica da paket sadrži niz opcija — dodatno zaduživanje, trošenje na zajedničke nabavke, preusmjeravanje novca iz kohezionih fondova u vojne svrhe — „predstavlja način da se dobije maksimalna saglasnost“. On takođe smatra da se s relativno rijetkim pominjanjem Ukrajine u planu namjeravalo „da se izbjegne veto pojedinih članica“.

Ipak, Spatafora smatra da čak i kod država kojima nije prijatno da EU preuzima veću ulogu u oblastima koje su obično u nadležnosti nacionalnih vlada ili NATO, „morate da počnete od novca“. „Uloga EU biće dobrodošla ukoliko obezbijedi dodatna sredstva, prije svega novac“, kaže.

Preokret u Švedskoj

Švedska je do sada bila među državama koje su oklevale da prihvate veću ulogu EU — i zajedničko finansiranje — u oblasti odbrane. Kale Hakanson, istraživač u Švedskoj agenciji za istraživanja u oblasti odbrane, kaže da je poslednjih dana došlo do „promjene u tonu i hitnosti“, nakon pogoršanja odnosa između predsjednika Donalda Trampa i Vladimira Zelenskog u petak 28. februara i naknadnog prekida američke pomoći Ukrajini.

Švedski premijer Ulf Kristerson sada je obavijestio svoj parlament da u potpunosti podržava paket „Ponovno naoružavanje Evrope“, nakon što su i druge države koje su ranije imale rezerve, poput Finske, Danske i Njemačke, promijenile stavove.

„Švedska nije željela da ostane poslednja“, rekao je Hakanson. „Ovaj paket se priprema već neko vrijeme, ali mislim da su ambicije vjerovatno porasle u proteklih nekoliko nedelja. Stvarno se osjeća hitnost i stvarni strah da bi Evropa mogla da ostane sama.“

Njemačka i hiljadu milijardi novog duga

Govoreći o promjeni stavova, samo nekoliko sati nakon što je Fon der Lajen predstavila svoj paket predloga, vjerovatni budući partneri u novoj njemačkoj vladi, Demohrišćani (CDU/CSU) i Socijaldemokrate (SPD), najavili su da, čim preuzmu vlast, namjeravaju da ukinu ograničenje zaduživanja, kako bi omogućili veća izdvajanja za odbranu. Vjerovatni budući kancelar Fridrih Merc (CDU) obećava dodatnih 500 milijardi evra za odbranu, zajedno sa još 500 milijardi evra za infrastrukturu.

Džeremi Klif iz trusta mozgova Evropski savjet za spoljne odnose ocjenjuju da su promijene u Njemačkoj „zapanjujuće“, isto kao i „čista fiskalna sila“ koju će te promjene osloboditi.

Okretanje novog lista, početak nove knjige

Napuštajući sastanak u Londonu koji je u nedelju organizovala Velika Britanija, Ursula fon der Lajen izjavila je da želi da pruži toliku pomoć Ukrajini, da ona postane „čelično, bodljikavo prase“ sposobno da izdrži spoljne napade. Ako zemlje EU maksimalno iskoriste nove instrumente koje im nudi za unapređenje sopstvenih kapaciteta, i sama Unija će, kaže, dobiti važan sloj samoodbrane.

„Da li je to dovoljno za budućnost? Vjerovatno nije. Ali kao prvi korak, mislim da je zapravo prilično impresivno“, ocjenjuje jedan visoki diplomata EU koji je takođe želio da ostane anoniman.

Zvaničnik EU bio je još odlučniji u vezi sa značajem plana „Ponovno naoružavanje Evrope“: „Ovo je okretanje novog lista. Mislim da sada počinjemo novu knjigu, a ona se zove: ’Evropa odbrane’.“

*ovaj članak je najpre objavljen na engleskom jeziku