Kristina Burak  [ DW ]

25. 01. 2025. 10:49

Šta (mislimo da) znamo o Keltima?

Četiri stotine osamdeset tri zlatnika – najveće otkriće keltskog zlata u 20. vijeku. Neprocjenjiv nalaz za istraživače Kelta i vrijedan plen za lopove koji su novembra 2022. uspjeli da ukradu novčiće iz muzeja Kelta i Rimljana u Manhingu u Bavarskoj.

U pljački dostojnoj Holivuda, prekinuli su internet i telefonske veze u okolini, te su ukrali zlatnike bez alarma.

Lopovi su uhvaćeni i suđenje je počelo u utorak (21. januar), ali je pronađeno samo oko 500 grama od originalnih 3,7 kilograma zlata. Vjeruje se da je sve ostalo pretopljeno.

To je veliki gubitak vrednog svjedočanstva o istoriji Kelta, oblasti o kojoj još mnogo toga ne znamo, a mnogo toga je sporno i misteriozno.

Domovina Kelta

Iako se Kelti često povezuju sa Velikom Britanijom, gdje je njihovo nasljeđe snažno zahvaljujući i lingvističkim tragovima, njihovo porijeklo je zapravo iz oblasti koja se prostire od sjeveroistočne Francuske preko Njemačke do Češke.

Najraniji arheološki dokazi o Keltima potiču iz Halštata u Austriji. Nalazi datiraju iz oko 700. godine Stare ere iako se smatra da je keltska kultura počela da se razvija još u drugom milenijumu prije Nove ere.

Iako je tačno kretanje Kelta sporno, bili su prošireni na veći dio Francuske i sjeverne Španije, dosežući Balkan i oblast Crnog mora, kao i Anadoliju (današnja Turska) na istoku.

Kada je riječ o Britanskim ostrvima, termin „Kelti“ ušao je u modu u 18. vijeku kako bi opisao predrimske civilizacije tamo, ali naučnici se i dalje spore u kojoj mjeri ih treba smatrati dijelom šire kontinentalne keltske zajednice.

Kako se izgovara „Celti”?

Da li je „kelti“ ili „selti“?

Danas se oba izgovora mogu čuti i nalaze se u raznim rečnicima. Bez obzira na izgovor, ime „Celti“ potiče od Grka, koji su u 6. vijeku prije Nove ere došli u kontakt sa keltskim plemenima i nazvali ih „Keltoi“ ili, na nekim mjestima „Galati“. Rimljani su koristili termine „Galli“ ili „Celtae“ gdje se na početku čulo „k“.

Izgovor se tokom vjekova mijenjao između ova dva načina, a danas je češći onaj sa „k“.

Pitanje izgovora može se izbjeći jednostavnim osvrtom na mnoga raznorodna keltska plemena, poput Insubra u sjevernoj Italiji, Boja u centralnoj Evropi ili Helveta u Švajcarskoj.

Jer, ono što se često naziva jednim prostim imenom zapravo je skup nekoliko stotina lingvistički i kulturno povezanih plemena koja su postojala tokom otprilike dvije hiljade godina!

Stvarno varvari?

Alkoholičari, nepristojni varvari koji su u bitku često kurišali nagi i obojeni u plavo i zbog najmanje uvrede sjekli glave?

Tako zvuče mnogi opisi Kelta iz pera grčkih i rimskih pisaca. Ali ti autori nisu bili baš neutralni — često su Rimljani ratovali sa Keltima.

Sami Kelti nisu ostavili pisanu istoriju. Međutim, prefinjeni nakit, ukrašeni mačevi i drugi artefakti pronađeni na keltskim grobljima ukazuju na kompleksna društva i napredne tehnike obrade metala, dok apstraktni prikazi i graciozne linije govore o složenoj simbolici i naprednoj umjetnosti.

Ratnici pre svega?

Čitaoci popularnog francuskog stripa „Asteriks“ možda zamišljaju Kelte, čiji su dio bili i francuski Gali, kao vječite ratnike, u stalnim bitkama protiv Rimljana.

Iako su Kelti učestvovali u ratovima, i defanzivno i ofanzivno, procvjetali su zahvaljujući razvijenoj trgovini u centralnoj Evropi, uglavnom zahvaljujući kontroli vodotokova.

To su pokazala i iskopavanja kod Hojneburga, keltskog utvrđenog grada iz Gvozdenog doba na jugozapadu Njemačke, koji je bio dom za oko deset hiljada stanovnika. Ondje su nađeni luksuzni mediteranski proizvodi poput grčkog vina, italijanskog zlata i španskog posuđa.

Novija iskopavanja na Britanskim ostrvima svjedoče o usjevima i držanju stoke.

Keltski jezik je živ!

Kako su zvučali Kelti?

Iako to ne možemo znati tačno, nekoliko keltskih jezika i dalje postoji u djelovima Velike Britanije i Francuske. Ovo uključuje velški, irski, škotski gelski, kornijski i bretonski. Ostali keltski jezici su izumrli.

Grčki i rimski autori opisuju keltska plemena kao ona koja govore misterioznim, zagonetnim načinom, a informacije su se prenosile usmeno, a ne pisano.

Matrijarhat... možda

Druidi, vrsta keltskih religijskih vođa, bili su odgovorni za ovo usmeno predanje. Oni su mogli biti muškarci ili žene — za koje se smatra da su imali visoke društvene položaje.

Oprema za borbu pronađena u grobovima sugeriše da su žene takođe služile kao ratnice.

Stari DNK iz nedavnih iskopavanja u Britaniji čak ukazuje da su neka keltska društva mogla biti matrijarhalna, iako je potrebno više dokaza.

*ovaj članak je najpre objavljen na engleskom jeziku