Folker Viting  [ DW ]

08. 08. 2024. 12:21

Svađa oko socijalne pomoći u Njemačkoj

Sve je počelo s izjavom konzervativnog političara opozicione CDU, Karstena Linemana: „Na osnovu statistike može se ocijeniti da šestorocifreni broj ljudi načelno nije spreman da prihvati bilo kakav posao.“ U tim slučajevima ne bi bilo dovoljno da se socijalna pomoć (koja se u Njemačkoj zove „Bürgergeld“, odnosno „novac građana“) smanji za 20 do 30 odsto, smatra Lineman: „Mora se kompletno ukinuti isplata tog novca.“

Karsten Lineman nije bilo koji političar Hrišćansko-demokratske unije (CDU). On je moćni generalni sekretar te doduše opozicione, ali prema anketama najpopularnije stranke u Njemačkoj. Faktički je on čovjek broj 2 u partiji, desna ruka predsjednika stranke Fridriha Merca. Taj čovjek dakle vjeruje da najmanje 100.000 ljudi u Njemačkoj nepravedno dobija državnu pomoć – zato što iz nekog razloga odbijaju da prihvate posao, odnosno ono što im ponudi Biro za zapošljavanje.

Socijalna pomoć služi da se pokriju osnovni životni troškovi. To je vid državne pomoći koja ljudima omogućava da obezbijede apsolutni egzistencijalni minimum. Tu vrstu pomoći u Njemačkoj primaju oni koji sopstvenim prihodima ne mogu da pokriju troškove života. Razlozi za to mogu biti razni: neko dobije otkaz i ostane bez radnog mjesta, nekome privatni biznis ode u stečaj, a neko zbog bolesti više ne može da radi.

Razlika između pomoći za nezaposlene i „novca građana“ je u sledećem: nezaposleni pomoć države primaju u načelu samo u prvih 12 mjeseci nakon što ostanu bez posla, a Bürgergeld se isplaćuje sve dok je ljudima potrebna finansijska podrška.

Opravdana debata oko socijalne pomoći

Za brojku od 100.000 ljudi koju spominje visoki funkcioner CDU ne postoje nikakvi statistički dokazi. Bez obzira ne to, nakon Linemanove izjave rasplamsala se diskusija oko socijalnih davanja njemačke države.

Lineman je dobio podršku iz redova sopstvene stranke, ali bilo je i kritika. Iz redova vladajućih Zelenih, opozicione Levice, a i iz udruženja za socijalno staranje, Linemana optužuju za populizam.

Politikolog Albreht fon Luke za DW ocjenjuje da je ta debata „opravdana“. Ujedno napominje da bi trebalo voditi računa o tome u kojem trenutku je Lineman dao tu izjavu: oko mjesec dana uoči važnih pokrajinskih izbora u tri savezne pokrajine na istoku Njemačke.

„Imam utisak da demohrišćani u vrijeme ove predizborne kampanje svjesno pojačavaju pritisak na one koji dobijaju socijalnu pomoć, i to zato što se i oni sami nalaze pod pritiskom opozicionih stranaka Alternativa za Njemačku (AfD) i Savez Sare Vagenkneht (BSW)“, kaže Fon Luke.

Te dvije populističke stranke, kako ih opisuju njemački mejnstrim-mediji, dosta dobro se, naime, kotiraju u aktuelnim anketama.

Ko prima socijalnu pomoć i koliko?

„Novac građana“ odnosno „Bürgergeld“ je uveden početkom 2023, i to uz podršku konzervativnih demohrišćana. Radi se o novom modelu socijalne pomoći koji je nasledio sistem „Arbeitslosengeld II“, koji se u Njemačkoj najčešće kolokvijalno nazivao „Hartz IV“, po Peteru Harcu, nekadašnjem njemačkom menadžeru koji je najvećim dijelom i koncipirao taj model.

U ovom trenutku oko 5,5 miliona osoba u Njemačkoj prima „novac građana“. Samohrani roditelji ili osobe koje same žive u domaćinstvu primaju 563 evra pomoći mjesečno. Kod parova je to 506 evra po osobi. Visina mjesečne pomoći za djecu zavisi od uzrasta i iznosi između 357 i 471 evro po djetetu.

Iz državnog budžeta se pokrivaju troškovi zdravstvenog osiguranja za one koji dobijaju socijalnu pomoć, kao i troškovi smještaja (stanarina i režije). Osim toga, oni koji dobijaju socijalnu pomoć od države dobijaju i novac za uređenje stana, odnosno novac za kupovinu školskih potrepština za svoju djecu.

Prosječna godišnja bruto plata u Njemačkoj za 2024, prema podacima Penzionog osiguranja, iznosi 45.358 evra. To je u prosjeku nešto manje od 3.800 evra bruto mjesečno. Visina neto plate, odnosno onoga što zaposlenima bude uplaćeno na račun, zavisi od mnogih faktora. Pritom su nekim privrednim granama gdje su plate slabije, mjesečna primanja znatno niža od prosjeka.

Zato se poslednjih mjeseci, pogotovo nakon uvođenja sistema „Bürgergeld“ često diskutovalo i o tome da li se u Njemačkoj uopšte isplati da čovjek radi, odnosno da li je aktuelni sistem dugoročno održiv. Iz redova opozicionih demohrišćana, ali i od AfD-a, stizali su prigovori da savezna vlada demotiviše ljude da svaki dan idu na posao. Iz vlade su te optužbe odbacili.

Skupa socijalna država

Socijalnu pomoć „novac građana“ u Njemačkoj primaju i ljudi koji su zbog rata morali da pobjegnu iz Ukrajine. Često se može čuti da bi takvu praksu trebalo promjeni. U ovom trenutku, prema podacima Savezne agencije za rad, oko 720.000 ljudi iz Ukrajine prima socijalnu pomoć.

Za „Bürgergeld“ je njemačka vlada u budžetu za 2024. „rezervisala“ oko 41 milijardu evra. Izvorno je bilo predviđeno „samo“ 37,6 milijardi. Socijalna pomoć, dakle, poreske obveznike košta više nego što su političari računali. U ovoj godini će njemačka država za isplatu „novca građana“, za pomoć nezaposlenima, kao za druge socijalno zakinute grupe, ali i penzionere, da iskoristi oko 176 milijardi evra. A to je znatno više od trećine ukupnog saveznog budžeta.

Može li da se ukine isplata „novca građana“?

Karsten Lineman bi da se nekim ljudima u potpunosti ukine isplata pomoći, zato što se, prema njegovom mišljenju, u Njemačkoj ionako previše novca troši na socijalu. Ali, teško je ukinuti pomoć onima kojima je to potrebno. A zakonski je i nedopustivo kompletno ukidanje socijalne pomoći. O tome je prije nekoliko godina odlučivao i Ustavni sud Njemačke i zaključio da država mora da obezbijedi egzistencijalni minimum za dostojanstven život.

S druge strane, oni koji dobijaju socijalnu pomoć dužni su da se redovno javljaju u Biro za zapošljavanje (u Njemačkoj se to zove: Savezna agencija za rad), gdje ih se savjetuju kako da pronađu novo radno mjesto, ali im nude i konkretna zaposlenja, a od njih se očekuje da te ponude prihvate. A ako ih ne prihvate, država može da ih kazni – na primjer smanjenjem mjesečnih doznaka i do 30 odsto.

Politikolog Fon Luke je mišljenja da još pritiska, ili čak prijetnja kompletnim ukidanjem pomoći, „ne bi rešilo problem“. S druge strane, tim potezom samo bi se prekršila spomenuta odluka Ustavnog suda, navodi on.

Bijan-Djir-Saraj, generalni sekretar vladajuće FDP, liberalne stranke koja je dio vladajuće koalicije, nedavno je potvrdio da njemačka vlada planira određena „pooštravanja“ pravila po pitanju „Bürgergelda“. Radi se o pooštravanju kazni za one ljude koji uopšte nisu spremni da prihvate neki posao, odnosno ne žele da rade, rekao je.

Kriza i manjak novca

Njemačka je u ekonomskoj krizi i novca nema mnogo. A pitanje je i kako će izgledati budžet u idućim godinama, odnosno da li će vlada zaista moći da realizuje svoje planove i hoće li imati dovoljno novca za sve planirane izdatke.

Zato njemačke stranke razmišljaju o tome gdje bi moglo da se uštedi po pitanju socijalnih izdataka. Politikolog Fon Luke to sagledava ovako: „Itekako je neophodno da se u prvi plan malo više stave zahtjevi (prema onima koji dobijaju socijalnu pomoć, prim.red), jer sankcije su u ovom slučaju dozvoljene kako bi se predupredile zloupotrebe.“

*ovaj članak je najpre objavljen na nemačkom jeziku