Ben Najt  [ DW ]

07. 06. 2023. 09:27

Koliko patriotizma smije da bude u Njemačkoj?

Opoziciona stranka desnog centra, Hrišćansko-demokratska unija (CDU), predstavila je prošle nedjelje Bundestagu novi prijedlog koji Njemačku pogađa u nerv još od kraja Drugog svjetskog rata: kada Njemci mogu da budu ponosni što su ponovo Njemci?

-pročitajte još: Tabu teme među Njemcima

Njemačkoj je, navodi konzervativna stranka, potreban dan nacionalnog sjećanja na 23. maj kojim bi se obilježilo usvajanje njemačkog ustava (Osnovnog zakona) 1949. A potreban joj je i novi „Savezni program patriotizma“, koji bi podrazumijevao sljedeće:

- povećati „vidljivost“ nacionalnih simbola – posebno nacionalne zastave – na javnim mjestima i to „tokom čitave godine“,

- da se u javnim prilikama češće pjeva himna,

- da njemačka vojska održava više ceremonija i okupljanja u javnim prostorima, „kako bi se naglasila veza između oružanih snaga i civilnog društva, i razvio patriotski potencijal te veze“.

Demohrišćani su pritom dali sve od sebe da te ideje predstave modernim, inkluzivnim terminima. Ono što su nazvali „potencijalom patriotizma“, ne bi trebalo ostaviti snagama na političkoj margini, navodi se u dokumentu.

Drugim riječima, CDU se nada da će povratiti patriotski potencijal od svojih izbornih rivala na krajnjoj desnici, Alternative za Njemačku (AfD). Ideja je boriti se protiv „sve veće polarizacije i fragmentacije našeg društva“, napisali su u svom predlogu lider CDU Fridrih Merc i lider sestrinske bavarske Hrišćansko-socijalne unije (CSU) Aleksandar Dobrint.

Kultura ponosa, kultura srama

Problem njemačkog patriotizma star je koliko i sama Savezna Republika Njemačka. Ožiljci povrijeđenog nacionalnog ponosa od posljedica Drugog svjetskog rata i danas su vidljivi.

Anketa koju je 2021. sproveo institut Insa pokazala je da 61 odsto Njemaca smatra da bi škole među djecom trebalo da neguju „pozitivniju vezu s Njemačkom“. Nije međutim jasno šta bi to tačno trebalo da znači, ali istorija Njemačke podrazumijeva da će patriotizam uvijek biti problematičan.

„Ko još može, bez razmišljanja i bez inhibicije da ispoveda svoju povezanost sa njemačkom nacijom?“, pita Martin Sabrov, istoričar i portparol Lajbnicovog centra za savremenu istoriju iz Potsdama. „U vladinoj četvrti (u centru Berlinu) postoji Memorijal Holokausta koji obilježava šest miliona ubijenih Jevreja i još milione drugih ljudi ubijenih u ratu. Bilo bi pravo čudo da nemamo mučan osjećaj kada je riječ o nacionalnosti.“

Kontroverzne boje zastave

Postoje međutim i stariji razlozi zbog kojih razgovor o nacionalnom ponosu u Njemačkoj nije tako jednostavan kao u drugim zemljama. Njemačke nacionalne boje – crna, crvena i zlatna – imaju veoma politizovanu istoriju i rijetko ujedinjavale sve Njemce na isti način, kao što je slučaj npr. sa američkim „zvijezdama i prugama“ ili britanskim „Junion Džekom“.

Crno-crveno-zlatnim bojama prvi su mahali pojedini korpusi pruske vojske u vrijeme kada se borila da oslobodi Evropu od Napoleona. Oni su ih i uspostavili kao nacionalne boje njemačke konfederacije početkom 19. vijeka, a samu zastavu usvojila je nacionalna skupština nakon revolucija 1848. godine, u vrijeme kada su se nacionalni identitet, sloboda i individualna prava bili isprepletani s antimonarhističkim osjećanjima.

Boje su, međutim, „izašle iz mode“ kada se moć Pruske povećala, a monarhija ponovo potvrdila, odnosno kada su 1871. crna, bijela i crvena postale boje novog njemačkog Rajha. Crno-crveno-zlatni obrazac ponovo je usvojila Vajmarska republika 1919, nakon pada cara Vilhelma II, da bi ga nacisti ponovo odbacili 1934.

Ali, čak i poslije Drugog svjetskog rata, boje su bile sporne. „Došlo je do svađe sa DDR-om“, podsjeća istoričar Sabrov. „Oni su zapravo bili prvi koji su koristili crno-crveno-zlatno, a tek potom je Zapad slijedio njihov primjer. Zato to i jeste kombinacija boja koja ne može da se uzima zdravo za gotovo od strane različitih političkih tabora.“

Njemci su u posljednje dvije decenije postali manje gadljivi kada je riječ o nacionalnim bojama, posebno kada navijaju za svoje sportske reprezentacije. Svjetsko prvenstvo u fudbalu za muškarce 2006. koje se igralo u Njemačkoj, često se i sa zadovoljstvom navodi kao zora novog, pozitivnog i optimističkog patriotizma. Tokom čitavog tog turnira, nazvanog čak „ljetnja bajka“, nacionalna zastava vijorila se sa nebrojenih balkona i retrovizora automobila, a nacija je stajala iza (primjetno multikulturalnog) tima sportista.

U posljednjih nekoliko godina, crno-crveno-zlatne boje i kulturološko pitanje patriotizma sve više su preuzimale krajnje desničarske političke snage, poput islamofobnog pokreta PEGIDA i antiimigracione stranke Alternativa za Njemačku (AfD), osnovane 2013. godine.

Ustavni patriotizam

CDU je sada sebi dala u zadatak da preotme pojam nacionalnog ponosa od krajnje desnice. Ona takođe, prema mišljenju političkog analitičara Uvea Juna sa Univerziteta u Triru, pokušava da ponovo uspostavi tradiciju „ustavnog patriotizma“ – što bi bio patriotizam ne nužno zasnovan na nacionalnom identitetu, već na vrijednostima utvrđenim u njemačkom ustavu.

„Oni u stvari kažu: ovaj ustav koji je stvorio stabilnu demokratiju u Njemačkoj, treba da se iskoristi kao povod za slavlje“, objašnjava Jun za DW.

Međutim, kada je riječ o njihovim predlozima, Jun kaže da nije siguran da bi češće isticanje zastave imalo efekat kojem se nadaju u CDU – da povrate glasače od AfD, koja, prema najnovijim istraživanjima javnog mnjenja, ponovo raste.

„To će biti teško“, kaže Jun, pošto mnogi glasači AfD u stvari glasaju iz protesta i nemaju više povjerenje u partije centra kao što je CDU.

I istoričar Sabrov je skeptičan: „To je pokušaj povratka u tzv. ’normalnost‘, a da se pritom ne poriče sopstvena istorijska odgovornost. Ali, mislim da su takvi pokušaji potpuno beskorisni. Ne mislim da je u modernom društvu moguće bilo šta nametati odozgo.“

Pratite nas i na Fejsbuku, preko Tvitera, na Jutjubu, kao i na našem nalogu na Instagramu.