Туфик Софтић

STARO BERANE

Živi sjećanje na Dom trezvenosti

Malo je zgrada u gradskom jezgru u Beranama koje imaju značaj kakav ima ona koja se nekada zvala Dom trezvenosti, a u kojoj je poslije temeljne rekosntrukcije u novije vrijeme smješten Polimski muzej. Dom trezveznosti bio je svojevremeno prepoznat kao svojevrsni centar duhovnosti na prostoru Gornjeg Polimlja.

U rijetkim dokumentima i knjigama ostalo je zapisano da ideja o podizanju ovog objekta datira iz 1920. godine, a potekla je od Udruženja trezvene mladeži „Jedinstvo“ koje je formirano pri tadašnjoj Trgovinsko-zanatskoj školi.

Ugledni staroberanac, predsjednik OBNOR u ovom gradu, Petar Labudović, podsjeća da je udruženje, čiji je osnivač bio diplomirani pravnik Nikola Dabetić, nastalo po ugledu na slične organizacije, koje su stvarane početkom prošlog vijeka, radi suzbijanja alkoholizma i propagiranja zdravog života.
On kaže da je ideja o podizanju objekta počela da se sprovodi u djelo aprila 1924. godine, kada je u samom centru varoši, dobrovoljnim radom i brojnim prilozima, krenula da se gradi prva zgrada takve vrste u ondašnjoj Jugoslaviji.

“Radovi su trajali sve do 1934. godine, jer se radilo o ozbiljnoj građevini za koju je trebalo obezbijediti pozamašna novčana sredstva. Po završetku zgrade iznad ulaznih vrata postavljen je ćirilični natpis „Dom trezvenosti” – kaže Labudović.

Prema njegovim riječima, nije poznato ko je projektant zgrade Doma trezbevosti u Beranama čija je prvobitna dužina iznosula 35, a širina 10 metara.

Labudović objašnjava da se u to vrijeme radilo o velepnom zdanju sa velikom pozorišnom salom sa binom, ložama na balkonima, 350 sjedišta za posjetioce, prostorijama za glumce, muzičku i druge sekcije, te čitaonicom, službenim kancelarijama, kabinom za kino-aparaturu, bezalkoholnim bifeom i garderobom.

“Početkom Drugog svjetskog rata, sa stvaranjem slobodne teritorije na prostorima Beranskog sreza, u zgradi Doma trezvenosti 21. jula 1941. godine održano je zasijedanje Sreske narodne skupštine uz prisustvo 217 delegata iz svih opština i konfesija. Skupština je tada izabrala svoj Narodni odbor koji je preuzeo izvršnu vlast u svim oblastima privrednog i društvenog života. Kraje 1943. godine ovaj objekat je, prilikom povlačenja njemačkih jedinica, demoliran i u njemu je podmetnut požar. Mještani su, ipak, uspjeli da lokalizuju požar i da sačuvaju prvobitni izgled zgrade” – kaže Labudović.

Poslije Drugog Svjetskog rata Dom trezvenosti je, takođe, korišćen za organizovanje kulturno-zabavnog života u Beranama. Tu se nalazio bioskop, organizovane su i pozorišne predstave i muzički nastupi, kao i brojne druge manifestacije, sve dok u neposrednoj blizini nije izgrađena zgrada novog Doma kulture.

“Šezdesetih godina prošlog vijeka izvršena je sanacija unutrašnjeg dijela objekta koji je pretvoren u Radnički univerzitet. Krajem prošlog vijeka zgrada je potpuno rekonstrusana da bi u njoj 1996. godine bio smješten Polimski muzej koji i danas postoji kao javna ustanova čiji je osnivač Opština Berane” – dodaje Labudović.

U rijetkoj literaturi ostalo je zapisanio da se otvaranjem Doma trezvenosti građanstvo Berana upoznalo sa pozorištem. U zgradi mjesto je našao i prvi zvučni bioskop, a prikazivanje filmova otpočelo maja 1939. godine.

“To je vrijeme kada su bili jaki uticaji razvijenih kulturnih sredina iz kojih su, sa novim idejama, dolazile i „novotarije“. To su donosili mladi i daroviti studenti i obrazovani ljudi, organizujući javne i raznovrsne kulturne priredbe. Te novotarije su zakratko vrijeme prvoprihvaće i od zanatlija, a potom i ostalih građana. One su mijenjale i neke stečene patrijahalne navike i norme, ostvarile put emancipaciji stanovništva i obogaćivanju života kulturnim sadržajima, širile toleranciju i uticale na prihvatanje novog, novih ideja, koje su prenošene iz gradskih centara, sa škola i univerziteta, i to zahvaljujući mladeži” – piše tako u knjizi „Staro Berane“ autora Vasilija i Nikole-Koše Dimića.

Petar Labudović smatra da istorijat zgrade Doma trezvenosti, kao svojevrsne institucije, i njegova prvobitna uloga, pokazuju koliko je tadašnje društvo vodilo računa o očuvanju omladine i njegovanju trezvenih ideja.

“Beranci su ponosni na ovu zgradu i sve ono što se u njoj decenijma odigravalo, iako ona više ne izgleda kao nekada. Dobro je, ipak, što je zgrada očuvana i pretvorena u Polimski muzej, ali bi negdje na vidnom mjestu trebalo postaviti prvobitni naziv koji je stajao na ovom objektu” – kaže Labudović.