B.Bu. [ b92 ]

ISTRAŽIVANJE

Rak može da bude posljedica kovida

Pažnja naučnika koji proučavaju porast rijetkih i neobičnih oblika raka kod mladih ljudi okrenula se ka malo vjerovatnom krivcu – kovidu. Preliminarno istraživanje ćelija pokazalo je da virus može da podstakne rast tumora i da ugasi odbranu tijela - ali ta teorija je do sada široko osporavana.

Poslije pandemije, međutim, ljekari viđaju sve više mladih i relativno zdravih ljudi sa nejasnim oblicima malignih bolesti.

Jedan doktor je rekao za Dejli mejl da teorija o kovidu koji pokreće ove slučajeve ne stoji, jer je trend oboljevanja mlađih ljudi od raka postojao i prije izbijanja pandemije.

Rak svih oblika kod mladih je u porastu, povećavši se na globalnom nivou od 1990. do 2019. godine za 79 procenata. A to je bilo godinu dana prije nego što je koronavirus preplavio svijet. Drugi stručnjaci, ipak, smatraju da je teorija o kovidu kao pokretaču, ubjedljivija. Oni ukazuju na činjenicu da je sad već svaki četvrti maligni tumor povezan sa virusima, kao što je HPV, na primjer.

„To je zaista kontroverzno i postoji mnogo debata oko ove teme. Mi smatramo da postoji mnogo načina na koje infekcija koronavirusom može da utiče na nastanak raka”, kaže dr Kasra Jahankani, iranski imunolog i vodeći istraživač u izvještaju o ovoj temi za 2023. godinu.

Njegovo istraživanje sugeriše da koronavirus može da promijeni gene koji obično sprječavaju formiranje tumora i izazove široko rasprostranjeno zapaljenje u cijelom tijelu. Ova upala, u kombinaciji sa smanjenom imunološkom odbranom, može da dovede do razvoja ćelija raka u različitim organima.

„Povezanost virusa i raka je, nažalost, česta“, rekao je dr Landau, onkolog i saradnik Centra za mezoteliom. Kod humanog papiloma virusa (HPV), na primjer, vjeruje se da sam virus može da ubrizga svoj DNK u ćelije tijela, što izaziva mutaciju koja dovodi do rasta ćelija raka.

„U suštini, svaki virus pokušava da preuzme ćelije našeg tijela da bi promovisao sopstveni rast i opstanak. A mutiranje ćelija da bi nekontrolisano i kontinuirano rasle je, jednostavno objašnjeno, način na koji se rak razvija“, kaže dr Landau.

Dugoročne posljedice pandemije
Ipak, nisu svi stručnjaci saglasni. Dr Sanil Kamat, onkolog na Klivlendskoj klinici, odbacuje vezu između kovida i raka.

„Trend porasta oboljevanja od raka kod mlađih ljudi, kao što su rak žučnih kanala, kolorektalni karcinom, rak dojke, pluća i želuca, dešavao se godinama, čak i decenijama prije nego što je kovid-19 postojao, i još uvijek se dešava“, ističe Kamat.

Dijagnoze raka debelog crijeva, posebno kod mlađih od 50 godina, dostigle su nivo epidemije. Gotovo 18.000 slučajeva dijagnostikuje se u ovoj starosnoj grupi svake godine u SAD, u poređenju sa 12.000 godišnje prije 2000. godine. Očekuje se da će se smrtnost od raka debelog crijeva među mladima udvostručiti do 2030. godine, upozoravaju stručnjaci.

Rak materice je, takođe, raste za dva procenta svake godine kod ljudi mlađih od 50 godina, još od sredine 1990-ih. Rak dojke sa ranim početkom, takođe, povećao se za 3,8 odsto godišnje između 2016. i 2019, a čini se da se stopa raka nije dramatično povećala od kovida.

Naučnici, međutim, kažu da je možda prerano da se vidi taj uticaj, jer će se „dugoročne posljedice pandemije vremenom razvijati“, kaže dr Landau.

Podaci američkog Centra za kontrolu bolesti (CDC) pokazuju da se sada dijagnostikuje više raka nego što je bilo prije pandemije. U 2021. godini, 9,8 odsto odraslih izjavilo je da im je ljekar saopštio da imaju rak. U 2019. taj procenat odraslih iznosio je 9,5 odsto.

Gen P53
Jedna od mogućih veza između kovida i raka je gen P53, koji potiskuje kancerogene tumore u tijelu zaustavljajući diobu ćelija sa mutiranom ili oštećenom DNK, objašnjava dr Jahankani. Njegov istraživački tim je otkrio da SARS-CoV-2 može da „razgradi“ gen P53 za supresiju tumora i efikasno ga blokira. To znači da organizam više ne može da zaustavi rast tumora.

Druga istraživanja su otkrila da niži nivoi P53 mogu učiniti ljude podložnijim raku.

Još jedan faktor uključuje sistem renin-angiotenzin-aldosteron (RAAS), koji je ključni sistem koji reguliše krvni pritisak u tijelu. Kada se virus SARS-CoV-2 veže za ACE2 receptor, on sprječava pravilno funkcionisanje RAAS-a. Ovo, zauzvrat, izaziva upalu i oksidativni stres, koji su bitni faktori u progresiji i razvoju raka.

Citokinska oluja
Kovid i rak mogu biti povezani i preko proteina koji se nazivaju citokini. Kada tijelo dobije infekciju kao što je kovid, imuni sistem počinje da se bori protiv nje, uključujući korišćenje citokina kao odbrambenog sistema protiv virusa. Ovi proteini govore imunim ćelijama šta da rade, a takođe, sugerišu i tijelu da ih proizvodi u većem broju, kako bi se obezbijedila pobjeda nad infekcijom.

Ponekad se, međutim, može osloboditi previše citokina, što dovodi imuni sistem u preopterećenje i stvara pojačan inflamatorni odgovor.

Proces u kojem naš imuni sistem, u susretu sa nepoznatim virusom, reaguje pretjeranim umnožavanjem ćelija koje luče citokine, naziva se „citokinska oluja”. Tako nastaje sistemski zapaljenski sindrom koji ugrožava život.

„Oslobađanje citokina je često ono zbog čega se osjećamo bolesnim kada imamo infekciju”, objašnjava dr Landau, i dodaje:

„Ti isti citokini koji se bore protiv virusa mogu da nanesu štetu tijelu, a ta šteta može da poveća rizik od raka, posebno ako citokini ostanu povišeni na duži rok. Ovaj pojačani inflamatorni odgovor javlja se kod dugotrajnog kovida“.

Kovid vakcine ne izazivaju rak?

Previše zapaljenja može da oštetiti tkiva i DNK i povezano je sa razvojem autoimunih stanja, ali i raka. Zapaljenje, takođe, izaziva promjene u hromozomima u ćelijama, a ponovljene promjene mogu da dovedu do toga da ćelije postanu kancerogene.

Pošto se kovid infekcija javlja direktno i indirektno u nekoliko organa, uključujući pluća, mozak i bubrege, istraživači vjeruju da matične ćelije raka, takođe, mogu da se razviju u više organa. Matične ćelije su nediferencirane ćelije koje imaju sposobnost da se razviju u mnogo različitih tipova ćelija u tijelu.

Matične ćelije raka se javljaju u tumorima i imaju sposobnost da se dijele i obnavljaju, čime tumor raste i širi se. Mogu da potiču iz matičnih ćelija odraslog tkiva i iniciraju nastanak tumora, posebno ako postoji mnogo zapaljenja zbog koronavirusa.

Istraživači ne mogu definitivno ni da isključe hipotezu da vakcine protiv kovida igraju ulogu. Jahankani kaže da nema dokaza da je to slučaj. Njegov tim „nije pronašao ništa“ što bi podržalo ideju da su vakcine protiv kovida povećale stopu oboljevanja od raka, prenosi Dejli mejl.

„Čini se da su dokazi koji podržavaju teoriju o virusu mnogo jači”, dodaje on.

Dr Landau je priznao da, iako je bilo problema sa krvnim ugrušcima nakon vakcine protiv kovida, „još nije poznata jasna veza sa razvojem raka“.

„Sumnjamo da rizik od raka dolazi od samog virusa, a ne od vakcine, ali biće potrebne godine praćenja da bi se ovo zaista razumjelo“, zaključuje dr Landau.