B.Bu. [ b92 ]

KROZ ISTORIJU

Kanibalizam u Evropi bio je češći nego što mislite

Modernu istoriju Zapadne Evrope definišu suprotnosti. Evropa je predstavljena kao svetionik civilizacije koja se suočava sa varvarskim masama koje su naseljavale ostatak svijeta, a jedan od običaja koji je vjekovima stajao između Evropljana i ostatka svijeta bio je kanibalizam.

Iako se to često prikazuje kao jedna od najokrutnijih i najužasnijih praksi koja se može zamisliti, nedavno istraživanje pokazuje da su ljudi jeli djelove tijela drugih ljudi u zapadnoj Evropi, kako u praistorijskim vremenima, tako i u vjekovima koji su uslijedili. Razlozi za ovu praksu kretali su se od potreba za ishranom do vjerskih i iscjeliteljskih praksi dokumentovanih u različitim periodima. U srednjem vijeku se spominje kako se kanibalizam ponavljao u periodima gladi, rata, nemira i drugih vremena testiranja društvenog suživota.

Međutim, postojao je i oblik kanibalizma koji je smatrao da neki djelovi ljudskog tijela služe u medicinske svrhe.

Vječni tabu
Vjekovima se na raskomadano ljudsko tijelo gledalo samo kao na još jedan materijal koji se koristio u svim vrstama ljekova i liječenja. Između kraja rimske antike i početka srednjeg vijeka pojavili su se zakoni koji se odnose na zabranu skrnavljenja grobova. Takođe je bilo zabranjeno njihovo skrnavljenje da bi se izvukla bilo kakva vrsta lijeka dobijenog iz ljudskog tijela, kao što je krv.

Dakle, od 7. vijeka pa nadalje, piše Science Alert, već su postojali zakoni naslijeđeni iz ranijih vremena koji su regulisali ili kažnjavali vađenje grobova i ljudskih ostataka kao izvora ljekovitog materijala. Rimske i vizigotske zabrane nisu bile jedine u Evropi, a vremenom su se pojavili i drugi normativni tekstovi. Ovi zakoni postojali su i širili se samo zato što je sama praksa opstala. Sa uspostavljanjem hrišćanstva pojavili su se Priručnici pokajanja: knjige ili skupovi pravila u kojima se navode grijesi i njihova pokajanja. Oni su odražavali ranosrednjovjekovne crkvene brige u regulisanju društva – šta je ispravno, a šta pogrešno, šta se moglo, a šta ne – u pogledu nasilja i seksualnosti. Na primjer, Hibernijski kanoni zabranjuju pijenje krvi ili urina, pod kaznom od sedam godina na hljeb i vodu pod nadzorom episkopa. Krajem 7. vijeka drugi pokajnici određivali su nečistoću životinja koje su se hranile ljudskim mesom ili krvlju i zabranjivale jesti ih. Najpoznatija pokajnica svog vremena, ona Teodora od Tarsa, arhiepiskopa kenterberijskog, dva puta pominje zabranu uzimanja krvi ili sperme, posebno upućena ženama koje su pile krv svojih muževa zbog njenih ljekovitih svojstava. Još jednom vidimo da se ovi proizvodi navode kao ljekovi, baš kao i u Vizigotskom zakoniku.

Zabrane su posebno pogađale žene i odnosile su se na moć koju su mogle dobiti od muške krvi ili menstrualne krvi, zbog njenog terapeutskog ili magijskog karaktera.

Zabrana takve prakse implicirala je da postoji realnost koju treba regulisati i kontrolisati.

Vjerski kanibalizam?
Od početka hrišćanstva, dvosmislenost sopstvenih rituala je dovela do nesporazuma, kao što su njegovi praktičari smatrani kanibalima koji su prinosili ljudske žrtve u čast svog Boga. Vremenom bi neki hrišćani došli da upućuju ovu optužbu protiv Jevreja u srednjovjekovnoj Evropi. Optužbe o okrutnosti upućivane su i na druge jeretike kao što su katafirgi, čija se evharistija navodno sastojala od miješanja dječje krvi sa brašnom. Kako su lokalni sveci postajali sve istaknutiji, njihov čudotvorni karakter, kao i pristup mjestima sahranjivanja, značili su da su njihova tijela takođe korišćena za liječenje i ljekove nakon njihove smrti. Međutim, za razliku od drugih praksi koje su bile potpuno zabranjene, kontaktni kanibalizam – gutanje proizvoda koji su samo dodirnuli tijelo sveca ili njegove mošti – bio je dozvoljen.

Krvava kupka cara Konstantina
Jedna priča koja pokazuje pokušaje hrišćanske književnosti da zaustavi ove okrutne, navodno paganske prakse je legenda o papi Svetom Silvestru I i izlječenju od gube cara Konstantina. Priča se proširila širom Evrope, ne samo kroz usmene priče o čudima iz svetiteljevog života, već i u slikarstvu i vajanju. Prema priči, car Konstantin je strašno patio od gube. Po preporuci ljekara odlučio je da se okupa u krvi koja bi se dobila ubijanjem hiljada djece.

Međutim, kada je Konstantin krenuo da prinese djecu na žrtvu, sveti Silvestar i majke djece uspjele su da ga ubijede da napusti lijek i da se umjesto njega krsti, što je čudesno izliječilo njegovu bolest. Priča ističe paganska vjerovanja kao okrutna i bez poštovanja prema ljudskom tijelu, a namjera joj je da prenese snagu hrišćanske vjere u suprotnosti sa podlim sujevjerjem koja su joj prethodila. Iz svog mogućeg italijanskog izvora, legenda je putovala širom Evrope i stigla čak do manastirskih spisa sjeverne Kastilje iz desetog vijeka.

Kanibali iz 19. vijeka
U modernom dobu, pa čak i u 19. vijeku, nekoliko rječnika materijala – kao što je publikacija Žozea Oriola Ronkila iz 1855. godine, koja je zauzvrat preuzeta iz drugog francuskog rječnika iz 1759. – još uvijek spominje djelove ljudskog tijela (mast, krv i urin) kao ljekovita svojstva. Ova vjerovanja su usko povezana sa romantičnom literaturom, sa svojim nizom vampira, vukodlaka i drugih stvorenja u ljudskom stilu gladnih krvi i mesa. Međutim, mnogo prije 1800-ih, pa čak i prije kolonizacije Amerike ili Afrike, kanibalizam je bio ključni dio kulturne borbe između navodnog paganskog varvarstva i hrišćanstva. Hrišćanstvo, međutim, nije potpuno napustilo tu praksu, već ju je prečistilo, tražeći u kontaktu sa relikvijama, ili čak u njihovom gutanju, način da i dobije lijek i pojede ga.