dr Nikola Banićević

osvrt

Moć ledenog ostrva

Za četiri dana navršiće se 211 godina od kada je Grenland u sastavu Danske, sa posebnim režimom suvereniteta. U njemačkom gradu Kilu, Ujedinjeno Kraljevstvo, Švedska, te Danska i Norveška kao unija, 1814. godine sjele su za pregovarčki sto. Kralj Frederik VI aposlutistički monarh ove unije, potpisao je sporazum, prema kojem je tada zaboravljena i daleka teritorija Grenlanda pripala Danskoj. Ledeno prostranstvo nije bilo od interesa monarhu, ljubitelju prirode i parkova. Smatrao ga je dalekim i neupotrebljivim, čiju vrijednost je vidio jedino kroz kolonijalno dansko nasleđe. Dva vijeka kasnije, vrijednost kraljevog poptisa od posebne je geostrateške važnosti. Danas je ostrvo jedna od ključnih tački u međunarodnim odnosima, čija polarna svjetlost obasijava interes velikih država.

Grenland je najveće ostrvo na svijetu. Ledena površina čini 80 % njegove teritorije. U najstarijim slojevima led je star i do 110 000 godina, a njegova debljina iznosi i do 3 metra. Postavlja se pitanje zašto je Grenland tako važna teritorija i zbog čega je dolazeći predsjednik SAD Tramp pokrenuo pitanje njegov vlasništva? Postoje četri ključne odrednice koje ga danas čine važnim resursom u međunarodnoj politici. Prva je njegova geografska pozicija. Prirodna je veza i kontaktna tačka sa Arktičkim regionom i Sjevernim Atlantikom. Otapanje lednika u Arktičkom krugu, stvoriće nove trgovačke puteve, te vojno značajne rute. Prisustvo na ostrvu znači i bolju vezu između Atlantskog okena i novih pomorskih puteva. Drugu predstavljaju prirodni resursi. Ističu se značajne rezerve nafte, gasa, rijetkih metala i minerala poput eodimijuma, praseodimijuma, disprozija i terbija. Koriste se elektroničnoj i vojnoj industriji. Vojno strateška pozicija je treća odrednica. SAD na Grenlandu imaju vazduhoplovnu bazu Tule. Baza posjeduje radare za rano otkrivanje i upozorenje od napada balističkih raketa i svojevrsni je „nosač aviona” prema Ruskoj Federaciji. NATO direktno preko danskih vojnih snaga, ima svoje prisustvo. Topljenje leda u Arktičkom krugu, stvoriće novi vid konkurencije u međunarodnoj ekonomiji i trgovini, pomorskim putem. Prisustvo na Grenlnadu značiće i veću konkurentnost na novom tržištu, što je četvrta odrednica, koje ostrvo čine značajnom geostrateškom tačkom.

Velike države iz navedenih razloga žele prisustvo na ledenom ostrvu. SAD želi da spriječi širenje uticaja Ruske Federacije i NR Kine. Namjera SAD je vojno prisustvo i kontrola u širem arktičkom regionu, zbog uticaja klimatskih promjena. Stoga je izabrani predsjednik Tramp aktuelizovao pitanje kupovine Grenlanda. NR Kina sebe vidi kao „nearctic state" (državu blisku Arktiku). Njeni interesi su ekonomski, kroz investicije u rudarsku industriju i infrastrukturu i osiguranje energetskih puteva snabdijevanja. Već su zabilježeni pokušaji kineskih firmi za dobijanje rudarskih licenci, ali su se Danska i Grenland tome usprotivili. Sprječavanje militarizacije ostrva od strane SAD i NATO, prvi je cilj Ruske Federacije. Na ovaj način ruska administracija štiti arktički krug od širenja zapadnih interesa. Interes je održati vojno, ekonomsko i istraživačko prisustvo u ovom regionu sa Grenlandom kao centrom.

Ledena prostranastva Grenlanda u odnosu na geostrateške i ekonomske interese velikih država staviće pred težak ispit dansku i administraciju na ostrvu. Kako očuvati suverenitet i teritorijalni integritet Grenlanda u vrtlogu interesa velikih država? Nesunjjivo nekada zaboravljeno ostrvo postaje ključna tačka u ravnoteži međunarodnih odnosa. Može li debljina leda izdržati pod teretom i pritiskom međunarodne politike?