A.M. [ N1 ]

Nova vještačka inteligencija uspjela da prevede klinasto pismo staro 5.000 godina

Koliko god proces prevođenja bio težak, ništa se ne može porediti sa izazovom prevođenja drevnog jezika na savremeni. Ovi prevodioci moraju ne samo oživjeti izumrle jezike iz pisanih izvora, već i imati duboko znanje o kulturama koje su te izvore stvorile i razvijale kroz vekove. Ako to nije dovoljno, izvori su često fragmentirani, što znači da je ključni kontekst izgubljen tokom vremena, piše nova.rs.

Zbog toga je broj ljudi sposobnih za prevođenje jezika iz antike mali, a njihov trud često ne može pratiti količinu tekstova koje arheolozi otkrivaju. Na primjer, drevni akadijski jezik, jedan od najranijih semitskih jezika, veoma je dobro dokumentovan. Stotine hiljada, a prema nekim izvorima i više od milion, akadijskih tekstova otkriveno je i čuva se u muzejima i univerzitetima. Mnogi su čak digitalizovani. Svaki od tih tekstova ima potencijal da nas nauči o životu, politici i vjerovanjima prvih civilizacija, ali to znanje ostaje „zaključano“ zbog vremena i ljudskih resursa potrebnih za prevođenje.

Kako bi ovo promijenili, multidisciplinarni tim arheologa i stručnjaka za računarske nauke razvio je veštačku inteligenciju (AI) koja može da prevodi akadijski jezik gotovo trenutno, otključavajući istorijske zapise sačuvane na ovim 5.000 godina starim tablicama.

Akadski je bio maternji jezik Akadskog carstva, osnovanog oko 2.300. godine prije nove ere zahvaljujući osvajačkim pohodima njegovog osnivača, Sargona Velikog. Vremenom se akadski podijelio na asirski i vavilonski dijalekt prije nego što ga je početkom prvog milenijuma prije nove ere potpuno zamijenio aramejski. Danas je to izumrli jezik, bez potomaka koji bi nastavili njegovo nasljeđe.

Kao pisani jezik, međutim, akadski je bio trajniji. Carstvo je usvojilo klinasto pismo sumerske civilizacije. Ovaj sistem pisanja koristio je trščano pero za utiskivanje znakova u mokre glinene tablice, koje bi se kasnije pekle. Čak i nakon što je aramejski zamijenio akadski, učenjaci su nastavili da ga koriste sve do prvog vijeka nove ere.

Proces prevođenja akadijskog jezika sastoji se iz dvije faze: prvo, stručnjaci transliterišu klinaste znakove koristeći fonetske zvuke ciljnog jezika, a zatim na osnovu transliteracije prevode tekst na savremeni jezik.

Kako bi ubrzali ovaj proces, istraživači su razvili AI model za prevođenje akadijskog jezika. Model je treniran na uzorcima tekstova iz Open Richly Annotated Cuneiform Corpus-a i uči da prevodi na dva načina: iz transliteracije i direktno iz klinastih znakova.

Rezultati su obećavajući, ali ima još prostora za napredak. Trenutno model najbolje funkcioniše s formalnim žanrovima poput kraljevskih dekreta i administrativnih zapisa, ali se očekuje poboljšanje s većim obimom podataka za obuku. Krajnji cilj je da AI postane virtuelni pomoćnik stručnjacima, pružajući brze prevode za dalju obradu.

„Stotine hiljada glinenih tablica s klinastim pismom dokumentuju političku, društvenu, ekonomsku i naučnu istoriju drevne Mesopotamije. Ipak, većina tih dokumenata ostaje neprevedena i nedostupna zbog njihovog ogromnog broja i ograničenog broja stručnjaka sposobnih da ih čitaju,“ navodi se u studiji.

Ovo predstavlja značajan korak ka očuvanju i širenju kulturnog nasljeđa drevne Mesopotamije, zaključuje nova.rs.