B.Bu. [ RTS ]

NOVO ISTRAŽIVANJE

Drveće ima iznenađujući mehanizam zaštite i odgovor na dim od požara

U slučaju opasnosti od dima usljed požara, sručnjaci pozivaju ljude da ostanu u zatvorenom prostoru kako bi izbjegli udisanje štetnih čestica i gasova. Drveće i druge biljke ne mogu da pobjegnu od dima usred šumskih požara. Ispostavilo se međutim, da su našle način da reaguju slično kao mi: neke vrste drveća u suštini zatvaraju svoje „prozore i vrata“ i "zadržavaju dah".

Delfine Farmer, profesorka hemije na Državnom univerzitetu u Koloradu i Em Džej Ričiz, postdoktorski istraživač u oblasti nauke o životnoj sredini i atmosferi, sa istog univerziteta proučavaju kvalitet vazduha i ekološke efekte dima od požara i drugih zagađivača, prenosi rts.rs.

U studiji koju su objavili i koja je počela sasvim slučajno, kada je dim preplavio njihovu istraživačku lokaciju u Koloradu, mogli su da u realnom vremenu posmatraju kako reaguje lišće borova kada se dogodi požar.

Biljke imaju pore na površini lišća koje se nazivaju stome. Ove pore su slične našim ustima, osim što dok mi udišemo kiseonik i izdišemo ugljen-dioksid, biljke udišu ugljen-dioksid i izdišu kiseonik.

I ljudi i biljke udišu i izdišu hemikalije koje su prisutne u vazduhu.

Za razliku od ljudi, međutim, lišće udiše i izdiše u isto vrijeme, neprestano upijajući i ispuštajući atmosferske gasove.

Čudesne crne granule
Početkom dvadesetog vijeka naučnici koji su proučavali drveće u jako zagađenim oblastima otkrili su da oni koji su hronično izloženi zagađenju od sagorijevanja uglja imaju crne granule koje začepljuju pore listova kroz koje biljke dišu.

Sumnjali su da je supstancu u ovim granulama djelimično stvorilo drveće, ali zbog nedostatka raspoloživih instrumenata u to vrijeme, nikada nije istražen kompletan sastav tih granula, kao ni efekti na fotosintezu biljaka.

Većina modernih istraživanja o efektima dima od šumskih požara fokusirala su se na usjeve, a rezultati su bili različiti, čak oprečni.

Na primjer, više studija sprovedenih na teritoriji sa usjevima, ali i u močvarnim predjelima u Kaliforniji pokazala je da dim raspršuje svjetlost na način koji je biljke učinio efikasnijim u fotosintezi i rastu. Međutim, laboratorijska studija u kojoj su biljke bile izložene vještačkom dimu, otkrila je da je produktivnost biljaka opala tokom i nakon izlaganja dimu – iako su se te biljke oporavile nakon nekoliko sati.

Postoje i drugi pokazazelji da dim od šumskog požara može negativno uticati na biljke. Možda ste čak i osjetili jedan od njih: kada je grožđe izloženo dimu, njegovo vino može imati „prljav“ ukus.

Kada dim od šumskog požara putuje, on se na sunčevoj svjetlosti tokom tog puta i hemijski mijenja. Miješanjem isparljivih organskih jedinjenja, azotnih oksida i sunčeve svjetlosti stvara se prizemni ozon, koji može izazvati probleme sa disanjem kod ljudi. Takođe to može oštetiti biljke degradacijom površine lista, oksidacijom biljnog tkiva i usporavanjem fotosinteze.

Studije uglavnom sugerišu da dim šumskog požara stupa u interakciju sa biljkama, ali da načini interakcija nekada bivaju pogrešno shvaćeni. Taj nedostatak istraživanja je vođen činjenicom da je proučavanje efekata dima na lišće živih biljaka u divljini teško: šumske požare je teško predvidjeti i može biti nesigurno boraviti i raditi u zadimljenim uslovima.

Slučajno istraživanje – usred šumskog požara
„Nismo namjeravali da proučavamo reakcije biljaka na dim od šumskog požara. Tokom jednog istraživanja, pokušavali smo da razumijemo kako biljke emituju isparljiva organska jedinjenja. U jesen 2020. bilo je šumskih požara na zapadu SAD, a gust dim je došao kroz teren gdje smo radili u Stjenovitim planinama Kolorada“, kažu Delfine Farmer, profesorka hemije na Državnom univerzitetu u Koloradu i Em Džej Ričiz, postdoktorski istraživač u oblasti nauke o životnoj sredini i atmosferi, sa istog univerziteta.

„Prvog jutra dok je koncentracija dima bila veoma velika, uradili smo naš uobičajeni test za mjerenje fotosinteze na nivou listova borova ponderosa. Iznenadili smo se kada smo otkrili da su pore drveta potpuno zatvorene i da je fotosinteza bila skoro na nuli. Takođe smo izmjerili emisije isparavanja iz lišća – uobičajenih isparljivih organskih jedinjenja i otkrili veoma niske vrijednosti. To je značilo da listovi nisu disali, nisu uzimali ugljen-dioksid koji im je potreban za rast i nisu izdisale hemikalije koje obično ispuštaju“, nastavljaju naučnici u svom radu.

Sa takim neočekivanim rezultatima, odlučili su da pokušaju da forsiraju fotosintezu i vide da li mogu da „defibriliraju“ list u njegov normalan ritam: „Promjenom temperature i vlažnosti lista, očistili smo disajne puteve lista i vidjeli naglo poboljšanje fotosinteze i nalet isparljivih organskih jedinjenja“, objašnjavaju istraživači.

Prekid razmjene materija
Ono što su im višemjesečni podaci istraživanja rekli je to da neke biljke reaguju na jake nalete dima od požara tako što prekidaju razmjenu sa spoljnim vazduhom. One efikasno „zadržavaju dah“, ali ne prije nego što budu izloženi dimu.

Naučnici smatraju da nekoliko procesa spada u izazivače zatvaranja pora na listovima.

„Čestice dima bi mogle da oblože lišće, stvarajući sloj koji sprječava pore od otvaranja. Dim bi takođe mogao da uđe u lišće i začepi im pore. Takođe, listovi bi mogli fizički da reaguju na prve znake dima i da zatvore pore prije nego što se najgore od toga. Zaštitni mehanizam listova je vjerovatno kombinacija ovih i drugih odgovora“, rekli su istraživači.

Dugoročni uticaj ovog mehanizma je još uvijek nepoznat. Istraživači još ne znaju tačno koliko dugo traju efekti dima od šumskog požara i kako će ponavljani događaji dima uticati na biljke – uključujući drveće i usjeve – na duži rok.

S obzirom na to da požari postaju sve jači i učestaliji zbog klimatskih promjena, politike upravljanja šumama i ljudskog ponašanja, važno je bolje razumjeti čitav taj proces.