dr Nikola Banićević

Disident i nacionalna bezbjednost

Hladna februaraska zima u Pruskoj otežavala je neizvijestan život ruskih vojnika 1945. godine. U rovovima zavijanim snijegom vojnik Aleksandar Solženjicin koristio je kratke prekide u borbi sa njemačkim vojnicima da piše pisma svom prijatelju. Izmučen i preplašen od strahota rata u svojim pismima kritikovao je Staljinov režim. Ruska obavještajna služba došla je u posijed tih pisama.

Пише: dr Nikola Banićević Види све колумне

Strahote rata Solženjicin od 9. februara zamijenio je užasima ruskog gulaga u kojem je izdržavao kaznu osam godina, zbog kritike sovjetskog režima. Proizvod preživijelih muka bilo je dijelo „Arihepelag Gulaga”.

Sovjetska vlast ga je zbog toga protijerala 1974. godine i oduzela mu državljanstvo. Postao je najpoznatiji ruski disident u SAD. Režim u Moskvi ovo i slična lišenja slobode, pravdao je opasnosti tih ljudi po nacionalnu bezbjednost.

Venecuelanskog disidenta Ronalda Ohedu iz svog stana u Santijagu u 3 časa ujutro 15. februara odvela su trojica muškaraca obučeni u uniforme čilenaske policije, a kasnije će se ispostaviti da je ubijen. Ohedo je bio bivši oficir venecuelanske vojske, koji je pokušao da organizuje svrgavanje sa vlasti predsjednika Madura. Da li je ovaj disident ubijen od venecuelanskih vlasti, ostaje pitanje?

Navedeni primjer ukazuju da je odnos ljudskih prava i bezbjednosti izuzetno složeno pitanje.

Dilema koja nastaje potiče od različitog gledanja na ovaj odnos. Jedan ugao posmatranja je država i njen bezbjednosno obavještajni sistem. Organi i službe u ovom sistemu posebno u demokratski nerazvijenim zemljama koriste mehanizme za prikupljanje i obradu podataka o ličnosti, kršeći ljudska prava i slobode, pod izgovorom očuvanja nacionalne bezbjednosti.

Sa druge strane organizacije za zaštitu ljudskih prava i brojni aktivisti, kritikuju ovakav pristup, smatrajući da se time krše osnovna ljudska prava i slobode, kao što su pravo na slobodu govora, tajnost prepiske i slobodu kretanja. Dva koncepta mogu se međusobno dopunjavati, ali i bit na suprotstavljenim stranama.

Njihov zajednički doprinos za stabilnost i bezbjednost društvene zajednice ostvaruje se kroz poštovanje ljudskih prava od strane državnih organa i službi, čime se smanjuju unutrašnji konflikti i poboljšava povjerenje u institucije. Jasno definisan i pravedan pravni sistem i poštovanje pravnih procedura, osigurava da bezbjednosne mjere budu efikasne i legitimne.

Sloboda govora i transparentnost omogućavaju da građani budu informisani o potencijalnim prijetnjama i sprečavaju zloupotrebe vlasti. Konflikt između dva koncepta nastaje kada država koristeći svoju moć zloupotrijebi primjenu mjera i metoda u sistemu nacionalne bezbjednosti.

Najčešće se radi o masovnim praćenjima i prisluškivanjima komunikacija, gušenju mirnih protesta nasilnim putem, te lišenjem života i slobode kretenja bez pravnog osnova. Država mora poštovati ljudska prava i slobode i stvarati ambijent za njihovo unapređenje. Primjena svake bezbjednosne mjere treba da bude u skladu sa zakonom i pod nadzorom nezavisnih institucija. Sistem nacionalne bezbjednosti mora biti pod civilnom kontrolom, kroz rad parlementarnih odbora.

Izvještavanje javnosti o radu organa i službi u sistemu nacionalne bezbjednosti mora se sprovoditi kroz njihov transparentan rad, koji u prvi plan treba da postavi odgovornost rukovodećeg kadra.
Država mora svojim građanima i građankama obezbijediti miran, siguran i bezbjedan život, sredinu u kojoj mogu nesmetano da koriste svoja prava i slobode. Ona treba da je njihov zaštitinik i promoter. Njena obaveza je da u isto vrijeme štiti i državni sistem, ali ne zloupotrebljavajući svoju moć. Ljudska prava neotuđivi su dio svakog od nas.