Lidija Glišić

Obrazovanje – od Bildunga do Bolonje

Ne vjerujem da je Jan Amos Komenski, sanjareći o pansofiji kao ideji sveopšteg univerzalnog znanja dostupnog svima, mogao naslutiti da ćemo danas živjeti njegov san.

Пише: Lidija Glišić Види све колумне

U Evropi sedamnaestog vijeka, u kome je živio otac moderne pedagogije, bjesni tridesetogodišnji rat okončan Vestfalskim mirom, čovjek je prvi put ugledao obale Novog Zelanda, Novi Amsterdam postaje ono što je danas – Njujork, dok Velaskez slika svoje najintrigantnije djelo „Mlade plemkinje“. Da li bi čovjek toga vremena mogao da zamisli naš vijek u kome roboti zamjenjuju ljude, vještačka inteligencija humanu, a naseobine u svemiru izgledaju kao realan komšiluk? Da li bi Komenski u internetu vidio ostvarenje svog sna da svako može pristupiti znanju, u realnom vremenu, sa svake tačke zemljine kugle, i time postati mudriji i svjesniji dešavanja oko sebe i u sebi?

Internet jeste promijenio naš odnos prema znanju, ali nas je preplavio i talasima nepotrebnih činjenica, često stvarajući konfuziju kod korisnika koji te podatke uz-imaju nasumično i nesistematizovano. O neistinitim ili sumnjivo istinitim podacima da ne govorimo. Informacije nijesu znanje, a poluinformacije su već ozbiljna opasnost.

Obrazovanje više nikada neće biti isto, iako se u školama još držimo prenošenja znanja starim metodama. Ipak, ciljevi i vrednovanje stečenog znanja potpuno su u duhu vremena u kome živimo.

Austrijski filozof i profesor Konrad Paul Lisman, upravo kritikuje takav sistem obrazovanja koji se pretvorio u trku za bodovima i prilagođavanje tržištu, naziva-jući “bijedu visokoškolskog prostora” imenom - Bolonja. On duhovito opaža da po sadašnjim uslovima sticanja bodova, broja naučnih radova, evaluacijama, ni Imanuel Kant ne bi imao šanse da postane univerzitetski profesor. Naime, veliki njemački filozof nije imao međunarodno naučno iskustvo, a punih deset godina nije ništa objavio spremajući u tišini svoje najznačajnije djelo, “Kritiku čistog uma”.

Kada se vratimo u prošlost, u vrijeme kolapsa apsolutnih monarhija 18. i 19. vije-ka, dolazimo do Vilhema fon Humbolta, čuvenog filozofa i osnivača Berlinskog univerziteta koji se u okviru koncepta “Bildung” zalagao za obrazovanje kroz sve-obuhvatni razvoj ličnosti, harmonični rast i razvoj svih unutrašnjih potencijala. Humbolt je isticao značaj doživotnog obrazovanja, interdisciplinarnog pristupa učenju i slobodarskog duha koji treba da vlada na univerzitetima i u klasičnim gimnazijama.

Sve što je “Bildung” kao ideal predstavljao u prethodnom vijeku, u 20. vijeku pretvoriće se u svoju suprotnost: površno usvajanje znanja koje za cilj ima prilagođavanje vladajućim ideologijama i sticanje društvenog statusa, pisao je u “Teoriji poluobrazovanja” Teodor Adorno, rezervisan prema masovnom obra-zovanju, kao i prema masovnoj kulturi.

Ovi mislioci smješteni u različite epohe, nagovještavaju površnost društva nespremnog i nesposobnog za kritičku misao, koje je i znanje pretvorilo u ekonomsku kategoriju. Umjesto obrazovanih subjekata koji odgovorno učestvuju u zajednici, rezultat obrazovanja sada treba da budu „besprijekorno funkcionalni, fleksibilni, mobilni i za timski rad osposobljeni klonovi“, kaže Lisman.

U međuvremenu, duboko smo zakoračili u treći milenijum. Nove tehnologije pre-mostile su razdaljine i donijele nove načine učenja - na daljinu. Generacije koje dolaze, rođene u novoj eri, u hodu usvajaju sve što digitalizacija nosi pa ih Mark Prenski naziva “digitalni domoroci”. Oni potpuno drugačije usvajaju i obrađuju informacije, više radnji obavljaju paralelno, pa ne čudi jaz između njih s jedne, i roditelja i nastavnika koje Prenski naziva “digitalnim pridošlicama”, s druge strane.

Potekle iz nekih drugih vremena, “pridošlice” u digitalni svijet pokušavaju da se uklope, da ga razumiju, ali su ipak prirodno vezane za modele ponašanja i komu-nikacije svijeta iz koga dolaze. Izazov obrazovanja u budućnosti će svakako biti usklađivanje jezika i razmišljanja “domorodaca” i “pridošlica”, jer učenik više neće moći da bude pasivan posmatrač procesa predavanja i učenja. Očekujemo nove načine obrazovanja prilagođene generaciji “Z” naviknutoj na bogate vizuelne sen-zacije i brzu razmjenu informacija.

Ako se iz digitalnog doba ponovo vratimo u 17. vijek Jana Komenskog, tamo ćemo naići na potpuno svježu ideju ovog oca modernog obrazovanja, koji je još tada, dok se oko njega rađao barok kao preteča današnje globalne kulture, isticao da je u procesu učenja od velike važnosti angažovanje svih čula. “Orbis Sensualium Pic-tus” ili “Svijet u slikama”, bio je prvi ilustrovani udžbenik, koji je kod djece izazivao vjerovatno sličnu reakciju kao digitalne slike danas.

Humboltov ključ obrazovanja, “samoća i sloboda”, odavno ne otključava brave za sticanje znanja u školskim ustanovama. Koliko god uvođenje novih obrazovnih metoda prilagođenih novim generacijama i zahtjevima tržišta bilo neminovnost, bez opšteg znanja, promišljanja i kreativnosti nećemo moći da obuhvatimo širu sliku svijeta, kao ni promjena koje ga prate. Na tom putu potcjenjivanja opšteg znanja i pitanja smisla, kako je lucidno primijetila Olga Tokarčuk, mi smo se pau-perizovali “kao što je kapitalistička fabrika pauperizovala zanatlije koje su nekada umjele da naprave cio proizvod, a sad su pretvoreni u izvršioce jednog dijela cje-lovitog procesa, u radnike nesvjesne cjeline.”

Ako obrazovanje postane puko sredstvo za ekonomsku efikasnost, a ne alat za razvoj slobodne i kritičke misli, rizikujemo da izgubimo ono što su upravo pome-nuti mislioci smatrali suštinom obrazovanja – sposobnost da svijet sagledamo u cjelini. Pred nama je očigledno još jedan izazov našeg doba na koji tek treba da damo odgovor.