OSVRT

Odlazak diplomatskog Makijavelija

Iako su svijet i njegovi lideri danas jako podijeljeni oko mnogih međunarodnih pitanja, odlazak Henrija Kisindžera su juče ocijenili s izrazitim uvažavanjem.

Пише: Види све колумне

Piše: Miodrag Lekić, bivši ministar inostranih poslova

Buš, Makron, Šulc, Putin, Si Đinping su u različitim nijansam izrazili omaž Kisindžeru. Makron je rekao da se radi o “gigantu istorije” dok je Ursula fon der Lajen u ime EU istakla da će Kisindžerovi stavovi biti od značaja i za 22. vijek.

Pritom ostaju kontroverze o njegovoj biografiji i ličnosti koja je obilježila jednu dugu epohu međunarodnih odnosa.

Na akademskom planu Kisindžer je specijalista za istoriju međunarodnih odnosa 19. vijeka, na političko-diplomatskom terenu on je uticajni akter u 20. vijeku, da bi iako u dubokim godinama, bio kompetentan tumač i komplikovanog svijeta 21. vijeka.

Henri Kisindžer je rođen 27. maja 1923. u Njemačkoj, pod imenom Hajnc, u jevrejskoj porodici. Ime će promijeniti u Henri nakon što je njegova porodica pred naletima njemačkog nacizma emigrirala 1938. godine u Sjedinjene Američke Države. U mladim godinama Kisindžer je između škole i rada u fabrici četki, gdje je živio tipičnu priču američkih emigranata.

U zemlji šansi. Kisindžer je svoju sasvim sigurno iskoristio.

Tokom Drugog svjetskog rata Kisindžer se ratno angažovao, a vratio se u Njemačku ovoga puta u američkoj uniformi. Pretežno zbog poznavanja njemačkog jezika tamo je usmjeren u ratno odjeljenje obavještajnih službi. Bivši njemački emigrant će postati savjetnik, a zatim državni sekretar u periodu američkih predsjednika Ričarda Niksona i Džeralda Forda.

Postavši simbol angažovane i hrabre diplomatije Kisindžer se nije zaustavljao u svom poslu. To je dovelo nakon dugih pregovora do američkog izlazaka iz vijetnamskog rata, zatim američkog otvaranja prema komunističkoj Kini Mao Cedunga, politike detanta i prvih sporazuma sa Sovjetskim Savezom oko ograničenja nuklearnog naoružanja.

I navedeni rezultati američke spoljne politike su postali predmet velikog izučavanja i već bogate stručne literature u istoriografiji, istoriji diplomatije i međunarodnih odnosa, posebno tehnike međunarodnog pregovaranja. Ako je Kisindžerova diplomatska karijera ostavile komleksno nasleđe, pa i sa tamnim stranama, niko ne negira njegovu akademsku karijeru i temeljne analize istorije međunarodnih odnosa.

A upravo međunarodni poreci – počev od onog u Vestfaliji 1648. godine, preko Bečkog kongresa 1815. godine, koji je označio sistem i nova pravila nakon poraza Napoleona, zatim sistem kratkog istorijskog trajanja ustanovljen Versajskim mirom 1920. godine, i konačno poredak nastao poslije Drugog svjetskog rata sporazumom na Jalti – predstavljaju oblasti briljantnih analiza Henrija Kisindžera.

Kao što je istorija zabilježila da su američki predsjednici Vudro Vilson i Frenklin Ruzvelt glavni tvorci dva svjetska poretka u 20. vijeku, nastalih poslije Prvog i Drugog svjetskog rata, tako su vodeće američke diplomate u istom vijeku bili Džordž Kenan autor “dugog telegrama” i Henri Kisindžer koji je u isti mah akademski profesor diplomatije i “practitioner” u diplomatiji i politici.

Ali Kisindžer je veliki pristalica klasičnog principa "raison d’état", “državnog razloga” francuskog kardinala i državnika Rišeljea iz 17. vijeka, posebno očaran teorijom realpolitike Meterniha, velikog austrijskog državnika i dominantnog diplomate na Bečkom kongresu u 19. vijeku – sve očigledno prilagođeno američkim interesima.

Ako je njegovo angažovanje imalo za cilj ravnotežu snaga velikih sila, sa ipak primatom američke sile kao branitelja “slobodnog svijeta” određene problematične operacije su Kisindžeru, s pravom ili ne, donijele i etiketu crne legende na međunarodnom planu.

To se prije svega odnosi na slučaj državnog udara u Čileu 1973. godine, kada je ubijen socijalista Aljende i doveden na vlast diktatorski general Pinoče. Zbog ovog i nekih drugih događaja koji se vezuju i za Kisindžerovo djelovanje, podijeljena su mišljenja o njegovom ukupnom bilansu. Naime, postoje i oni koji smatraju da se u Kisindžerovom bogatom životnom prtljagu nalaze i mnoge tajne koje bacaju sjenke na njegovu veliku diplomatsku biografiju.

Uočeno je da Kisindžer nije izražavao povjerenje u konstrukciju Evropske zajednice. Drugim riječima, Kisindžer je ukazivao na limite Evropske unije kao nadnacionalne konstrukcije zajedničkih politika i institucija. Ostala je upamćena i ona njegova rečenica-pitanje povodom spoljne politike EU: “Možete li mi dati broj telefona kancelarije za evropsku spoljnu politiku”.

Spoj velikog obrazovanja, hladnog realizma i zalaganja za američke spoljnopolitičke interese ostaju suštinske odrednice karijere Henrija Kisindžera.

U njegovim knjigama, koje ostaju nezaobilazni udžbenici međunarodnih odnosa i diplomatije se nalazi i Kisindžerovo uvjerenje da - međunarodna ravnoteža sila bazirana na dogovorenim pravilima ostaje osnov stabilnog međunarodnog poretka.