KATALONIJA

N. Šofranac: Balkanski sindrom?

Bauk kruži Evropom. Bauk secesionizma. Nakon četvrt vijeka postaje jasno da on nije skončao u balkanskim gudurama.

Пише: Види све колумне

Katalonija plamti. Narod je na ulicama, trgovima, Barselona je već pod vanrednim stanjem. Protekla noć bila je do sad najteža, puna tenzija. Španska državna policijska služba “Guardia civil” upala je u prostorije Katalonske partije Generalitat i zaplijenila 9 miliona glasačkih listića za referendum o nezavisnosti, koji je predvidjen 1.oktobra, a koji Madrid smatra visoko neustavnim i neodrživim. U znak protesta dva miliona ljudi je izašlo da manifestuje pjevajući “glasaćemo, glasaćemo”, sa izbornim kutijama na kojima je pisalo “sloboda” i “Spain, is this your problem?”. Žestoki obračuni sa policijom, potom urnebesna eksplozija oduševljenja na vijest da je Real Madrid poražen kod kuće od Betisa, a onda ogroman revolt kad se čulo da je uhapšeno 14 Katalonskih poslanika i članova Generalitata, od kojih je jutros pušteno četvoro.

Najveći revolt izazvale su današnje slike hapšenja sekretarice Generalitata Mercedes Martinez, optužene da je učestvovala u planu “1:0” o izglasavanju nezavisnosti. Stavljene su joj lisice dok je vodila djecu u školu, u punom centru Barselone, a njen muž je nekad slavni rukometaš Jugoslovenske reprezentacije Milan Kalina, osvajač Olimpijskog zlata 1984, a potom as Barselone i osvajač prve Evropske titule 1991. On je rekao da su uhapsili njegovu ženu brutalno kao da je Bin Laden, i da ona nema veze sa planom “1:0”.

Nakon ovog slučaja narod se osjeća progonjenim od strane Madrida, pjeva se o tiraniji i borbi za život i slobodu, a Katalonski poslanik u Španskom parlamentu Kubiljan rekao je direktno Premijeru Rahoju “sklonite vaše prljave ruke sa Katalonije”. Rahoj je odgovorio da se referendum neće održati, jer je protiv Španskog Ustava koji predvidja autonomije, ali i unitarnost i nerazdvojivost Španije, i ne dozvoljava nijednoj pokrajini mogućnost secesije. Teška situacija za sve, toliko nam dobro poznata.

Evropa je u početku bila i protiv disolucije Jugoslavije, čak i sam Genšer, bukvalno svi, ali sve se ubrzo promjenilo, nakon niza pogrešnih poteza vlasti i armije. U Sovjetskom Savezu druga priča, odmah su podržane Baltičke republike koje su bile spremne u krvi da izbore slobodu, a ovu super silu su jedva čekali da rasture, svi. Tu se i radilo o najtežem obliku Staljinizma, o gulazima, tiraniji, moru opskurnih stvari koje se nisu ni znale- košarkaški asovi Sabonis i Homičus su tek puno godina kasnije opisali da su okršaji Žalgirisa i CSKA za njih bili autentična borba za slobodu, koje je na samom terenu kontrolisala Crvena armija. Ali šta ovdje, sa Španijom koja je velika karika Evropske unije?

Svi su jedinstveni, referendum se ne može priznati. To je jutros rekao i predsjednik Evropskog parlamenta Antonio Tajani, Italijan kojeg je Berluskoni gurao svuda još od debakla za gradonačelnika Rima 2001. Tajani kaže da je Španija član Evropske unije i da je svaki napad na njen teritorijalni integritet napad na Evropsku Uniju. Predsjednik Evropske komisije Žan Klod Junker je rekao da je referendum neodrživ i da ga Evropa može priznati samo ako ga prizna Španski parlament i Ustav. Angela Merkel je na istoj liniji i ponudila je pomoć Španskoj vladi, a onda tako redom. Kako su to samo drugačije reakcije od onih nedavnih kad su u Venecueli uhapšeni lideri opozicije, kako su samo svi Evro lideri tada prijeti Maduru, a sada uhapšene niko i ne pominje.

To je taj sindrom Evrope, vječni strah da se granice mogu milioniti put promjeniti, da se sve može raspasti, da secesionizam može zakucati na svačija vrata. Pravno nasilje u slučaju Kosova sponzorisala je Amerika i to je relativno lako prošlo, s tim što Španija iz jasnih razloga nije htjela ni smjela da ga prizna, a ovo sada je delikatno, ova zemlja je oduvijek bure baruta.

Katalonci su ponosan i specifičan narod, ne osjećaju se Špancima, imaju svoj jezik i istoriju, oduvijek sanjaju i nezavisnu državu, ispostavlja se da su odlučniji čak i od Baskijaca, što se nije nekad vjerovalo. Posljednjih godina tzv. “Diada” u Barseloni okuplja redovno dva miliona ljudi sa Katalonskim zastavama, u vazduhu je nezavisnost. U novembru 2014.godine održali su “konsultaciju” za referendum gdje je s velikom većinom pobjedila secesionistička opcija ali efekat nije bio nikakav, Madrid je to odmah poništio. Zato su proljetos u svom parlamentu proglasili ovaj punopravni referendum 1.oktobra, gdje je pitanje sljedeće: da li ste za to da Katalonija bude nezavisna država u formi Republike? Oni ga zovu “autodeterminacao”, a njihov parlament ga je izglasao sa 72 glasa “za” i 11 uzdržanih(partije podemos katalunja), dok su partije koje su bile protiv referenduma napustile salu i nisu učestvovale u glasanju. Predsjednik Katalonskog parlamenta Karles Pidžmont, stalni gost Laporte na utakmicama njihovog ponosa Barse, proglasio je referendum, a nedavno 6.septembra objavio i sve pojedinosti u vezi glasanja. Nakon žučne reakcije Madrida ovo što se desilo sinoć ne može da čudi, možda jedino violentnost i dinamika stvari.

I dolazimo opet do krucijalno pitanja - može li jedan narod da glasa za svoju nezavisnost, slobodu, da dobije državu? Medjunarodno pravo je jasno i u zaštiti integriteta i ustava država, ali u Evropi je napravljeno toliko opasnih presedana da ovaj proces može da bude nepovratan. I sljedeće pitanje, da li narod mora da prolije krv da bi “zaslužio” nezavisnost, kao što su uradili Hrvati u očima moćnika, i kolika je to cijena? Evo u najkraćem evolucije ove Katalonske teritorije i naroda.

Oduvijek je ova oblast bila okupirana, još od dalekog paleolitičnog doba (na Grčkom doba antičkog kamena-period od 2 miliona do 10 hiljada godina prije nove ere), dok su u doba novijih civilizacija te obale okupirali Grci i Kartagina. Potom ga okupira Rimsko carstvo sve do svog sloma, kada pada u ruke Vizantije (Istočnog Rimskog carstva). Nakon toga u 8.vijeku ga uzimaju Mauri, to su bili Muslimani ali ne Arapi (Saraceni), već oni Evropski, “Berberi” (varvari), čiji potomci i sada žive u današnjem Maroku i Alžiru, ispod Španije. Ipak, krajem 8.vijeka pada u ruke Karla Velikog, koji biva krunisan od strane Pape u božićnoj noći 800.godine, i upravo 801. godine oslobađa Barselonu, koja od tada pripada Karolinzima, to su preci današnjih Katalonaca. Od tada počinje njihova borba za slobodu, nastaje jezik koji je mješavina Francuskog i Španskog , a vjenčanjem njihovog princa sa kraljicom Aragona dolazi do ujedinjenja s tom regijom, a nekoliko vijekova kasnije vjenčanjem Filipa petog s kraljicom Kastilje dolazi i do ujedinjenja Španske krune 1429. godine. Prošli su i teški periodi Borbona, potom i Napoleona, ali Katalonija je uvijek imala autonomiju i težnju da bude država, i u prvoj i u drugoj Španskoj Republici.

Upravo kad su to trebali da krunišu nezavisnošću pod vodjstvom njihovog heroja Kompanisa koji je spremao puč ljeta 1936, nastao je Španski gradjanski rat i dolazak ozloglašenog generala Franciska Franka na vlast. Kompanis je prebjegao sa svojim Baskijskim saborcem Havijerom Agireom u Perpinjon, malo mjesto na Špansko-Francuskoj granici, a odatle u Pariz, gdje ga 1940.godine pronalazi Gestapo i po želji Franka šalje u Madrid. Prebačen je u zatvor Monžuik u Barseloni, osudjen na smrt i strijeljan krajem 1940.godine. Dok je Franko vladao sva prava Katalonije su bila ukinuta i jezik zabranjen.

Poznate su i brojne fudbalske priče, kao kad je on lično upao u svlačionicu Barse za vrijeme finala kupa i prijetio pa su izgubili katastrofalno, ali i trijumf Barse 1968 na Bernabeu kad Katalonski predsjednik nije htio da pruži ruku suprugi Španskog lidera rekavši joj “no fotem segnora” (ne dosadjujte gospodjo). Isto tako je spriječen dolazak slavnog Di Stefana u Barsu i postao je najveća ikona Reala 1953, ali vizionar i liberal Johan Krojf odbio je 1973.godine Real upravo zbog režima Franka, otišao na vrhuncu iz Ajaksa u Barsu i donio joj odmah titulu čekanu 14 godina. Postao je simbol Katalonije, napravio duplu revoluciju, i stalno isticao da je to zemlja, spojio je zauvijek sa Holandijom, a on je takodje bojkotovao Mundijal 1978 u Argentini zbog diktature generala Videle.

Inače, nakon Frankove smrti 1975.godine Katalonija se kao i druge pokrajine izborila za autonomiju i po njihovom tumačenju pravo na otcijepljenje, što je Madrid uvijek negirao. Španija je ponovo postala kraljevina, došao je na tron mladi kralj Huan Karlos, ali decenijama uticaj njegove dinastije je oslabio, ponovo je živ san da se vrati Republike i stavi nova zastava slobode ispred Palaco Real.

Ipak, sad se mora riješiti ovaj problem jer rizikuje da zapali Evropu kratkoročno, oni od referenduma ne žele da odustanu, ostalo je samo još 10 dana, projekcije su da bi 70% glasalo za nezavisnost, a baš svi su za to da se održi. Kad se jedan narod ovako digne za slobodu, ili ono što oni smatraju svojom slobodom, onda su implikacije i alternative u procesu brojne i teške, za sad nijedna ne nudi zdravu soluciju. Kad je razbijana Jugoslavija svijet se mijenjao, režimi padali, s čuvenom zavjesom i snovima o ujedinjenoj Evropi, sve je izgledalo prostije. Četvrt vijeka kasnije Evropa je toliko istraumirana, umorna, finansijski iscrpljena, ranjena Bregzitom, i jedva preživjela strah izbora u Francuskoj i Austriji, da ovakve udarce više ne može da izdrži. I osudjena je da bude protiv.

Katalonijo, drži se.