Tufik Softić

Zaustaviti procese koji ugrožavaju Plavsko jezero, hitno pronaći novac

Najveće ledničko jezero na Balkanu, Plavsko jezero, moglo bi potpuno nestati u narednih dvjesta pedeset godina, ako već sada ne počnu da se preduzimaju hitne mjere na sprječavanju najbitnijih negativnih procesa koji ga vode u tom pravcu, tvrde ekolozi. Ista sudbina, nažalost, čeka i Visitorsko jezero, visoko iznad ovog grada, na vrhu pjesmom Dušana Kostića opjevane planine.

„Priroda i ljudi čine svoje. Prema Jovanu Cvijiću početkom prošlog vijeka, odnosno 1913. godine, jezero je imalo površinu skoro pet i po kilimetara kvadratnih, što je gotovo tri puta više nego danas. Najveće količine nanosa i takozvanih nutrijenata u jezero dospijevaju rijekom Ljučom, a određene količine potiču sa neposrednog sliva“, objašnjavaju ekolozi.

Prema mjerenjima koje je 2009. godine uradio Hidrometeorološki zavod Crne Gore, površina jezera je tada iznosila 179,5 hektara, dok je sedamdesetih godina prošlog vijeka iznosila oko 199 hektara.

„To znači da da se u posljednjih četrdeset godina površina takozvanog vodnog ogledala Plavskog jezera smanjila za oko deset procenata. Za sedamnaest procenata u tom kratkom periodu smanjia se i zapremina jezera, i sada umjesto 7,7 miliona kubnih metara vode, iznosi 6,3 miliona“ – objašnjavaju ekolozi iz ovog kraja. 

U današnjoj Plavsko jezero predstavlja geolimnološki rudiment dubljeg i većeg ledničkog jezera koje se nekada pružalo pravcem jugozapad-sjeveroistok. Jezero je nastalo otapanjem lednika u plavsko-gusinjskom valovu početokom perioda koji se označava nazivom Halocen. Tokom Wurmske glacijacije ledeni prekrivalč na Prokletijama je zahvatao prostor od oko dvjesta pedeset kilometara kvadratnih. Nauka je utvrdila da su se veći lednici iz takozvanih cirkova na sjevernoj i sjeverozapadnoj strani planine spuštali u dolinu Vrmoške rijeke, Grnčara i Vruje. U proširenju kod Gusinja lednici su se spajali, a dalje se lednička masa, debljine i do dvjesta metara, kretalja dolinom rijeke ljuče. Ovaj lednik dužine trideset i pet kilometara, završavao se na mjestu gdje je danas Plavsko jezero.

U njemu je i danas, bez obzira na negativne prirodne uticaje i one čiji je faktor čovjek, prisutan veliki broj endemskih, endemoreliktnih, zatim reliktnih, ljekovitih i drugih korisnih biljaka, a od četrdeset i dvije vrste vodozemaca, čak devet su endemične. Ekolozi upozorava da se Plavsko jezero suočava sa devastacijom zbog nekontrolisanja  otpadnih voda, uzurpacije obale divljom gradjom, zatim zbog neplanske eksploatacije šljunka iz njegovih pritoka, ali isto tako i nekontrolisane sječe šuma. U nekim dokumentima je ranije zapisano da osim dijela Prokletija koji je dobio formalnu zaštitu proglašenjem nacionalnog parka, na teritoriji opštine Plav prepoznati su i drugi lokaliteti za zaštitu biodiverziteta. Tu spadaju dolina Lima i planina Visitor koji su označeni kao takozvana Emerald staništa, po kriterijumima Bernske konvencije, a time predstavljaju i buduće lokacije Natura 2000 ekološke mreže od značaja za očuvanje biodivierziteta na nivou Evropske unije.

Masiv Prokletija i Plavsko jezero takođe su prepoznati i kao važna staništa za stanovanje ptica, odnosno IBA područja. Planinski dio kao gnjezdilište za više od četrdeset i tri procenta ukupne ornitofaune ragistrovane u Crnoj Gori, što ga čini najnačajnijim staništem ptica u kontinentalnom dijelu naše države. Samo Plavsko jezero, kao gnjezdilište ptica močvarica, najveće je stanište ugrožene ptičje vrste prdavac (Crex crex). Dok ističu ove pesimistične prognoze, ekolozi kažu da samo zajednički uloženim trudom može da se sačuva prirodna ljepota Plavskog jezera i njegove okoline, i tako istovremeno omogući budućim generacijama život u ekološki očuvanoj sredini.U protivnom, upozoravaju oni, „svi zajedno bićemo krivci i nijemi svjedoci tihog nestajanja najvećeg ledničkog jezera na Balkanu“.

Zbog toga su ekolozi poručili da svi moraju dići glas da Plavsko jezero ostane živo.“Bez jezera nema Plava, bez jezera nema turista, bez jezera nema razvoja. Izborimo se zajedno, sredstva se moraju obezbijediti za spas bisera ispod Prokletija. Digni glas, produži život Plavskog jezera” – apeluju nevladini aktivisti. Oni dodaju da budućnost Plava zavisi od očuvanja prirodnih resursa, jezera, rijeka i šuma.“Ako sačuvamo jezero, Prokletije, naše rijeke, naše šume i ostale resurse koje imamo, onda za Plav dolaze bolji dani. Jer u toj prirodi imamo ono što drugi nemaju. To je naše bogatstvo i naša budućnost” – poručili su ekolozi.

Opština Plav povela je ranije vrlo široku i ozbiljnu kampanju u cilju pronalaženja međunarodnih institucija koje bi finansijski podržale sanaciju i zaštitu Plavskog jezera od negativnih uticaja koji ugrožavaju njegov opstanak, ali od toga za sada ništa konkretno.Objasnili su da su uradili studiju izvodljivosti i ušli u proces apliciranja za određena novčana sredstva koja se pokušavaju iznaći kroz projekte usmjerene prema međunarodnim fondovima.