[ Peščanik/Prevod: Milica Jovanović ]

OSVRT

Paralelni Brazil

Državni univerzitet Universidade do Estado da Bahia, smješten u Kabuli, kompleksu favela u centru brazilskog grada Salvadora, bio je prinuđen na zatvaranje dva puta u proteklih nekoliko nedjelja zbog ubistava u okolini, uključujući 40 hitaca ispaljenih na jednog mladića na autobuskoj stanici koju koriste zaposleni i studenti.

Piše: FORREST HYLTON

Kolega koji tamo predaje, još je držao čas kad je čuo pucnjavu na glavnoj aveniji. Inače, obično kreće kući u to vrijeme.

Policija istražuje slučaj, ali ove vrste oružanih obračuna, koje obično proističu iz nadmetanja bandi oko teritorije i tržišta kokaina, sada se dešavaju širom grada. Skoro svi napadači i žrtve su mladi pardo i preto muškarci (melezi i crni) iz favela poput Kabule. Savezna država Baija petu godinu za redom bilježi najveće nasilje u Brazilu, sa Salvadorom u središtu.

Već sam pisao da je i moj univerzitet, Universidade Federal da Bahia, nekoliko puta morao da obustavi nastavu zbog sukoba bandi u okolnim favelama. U januaru je bilo jedanaest oružanih obračuna u salvadorskoj opštini Federasao, sa tri smrtna slučaja. Mafije iz Rija i Sao Paula ušle su u ove kvartove za vrijeme pandemije. Sve te grupe su ponikle iz zatvorskog sistema koji su stvorili vojni diktatori tokom Hladnog rata, a koji, kao ni vojska i policija, nije reformisan po ustavu iz 1988.

Strategija korišćenja elitnih policijskih jedinica, nad kojima guverneri saveznih država imaju ograničenu kontrolu, za borbu protiv lokalnih narko-bandi dovela je do stvaranja grupe za ubistva, iznude i otmice poznate pod nazivom „Biro za kriminal“, kojom upravljaju viši službenici državne bezbjednosti. Jedan od njih, Roni Lesa – komšija Žaira Bolsonara u luksuznom stambenom kompleksu u Riju – optužen je da je 2018. bio izvršilac ubistva Marijele Franko, gradske odbornice koja je razotkrivala veze između organizovanog kriminala i politike u Riju. Lesa je bio u kontaktu sa Bolsonarovom rezidencijom tokom čitavog tog dana kada je Franko ubijena, zbog čega su uhapšena braća Brazao, Domingo i Čikinjo, dvojica političara odavno povezana sa milicijama u Riju, kao i bivši šef gradske policije Rija Rivaldo Barbosa.

Barbosu je imenovao general Braga Neto dan prije ubistva Marijele Franko. Braga Neto je bio Bolsonarov kandidat za zamjenika na predsjedničkim izborima 2022. i pominje se u vezi sa napadom na brazilski Kongres 8. januara 2023. U vrijeme ovogodišnjeg karnevala, Bolsonaro se toliko uplašio hapšenja da se sakrio u mađarsku ambasadu, mada se posle hvalio da bi, ako bi neko pokušao da mu uruči nalog za hapšenje, „pucao“ – a možda i ne bi, jer je ubrzo povukao izjavu.

Situacija je kontradiktorna, čak i paradoksalna: s jedne strane, mašinerija pravde se pokrenula, ma koliko sporo, da procesuira Bolsonara i pripadnike njegove klike, uključujući vojne generale, za događaje od 8. januara, kao i ubice Marijele Franko i one koji su organizovali i platili njeno ubistvo. S druge strane, bez organizovane ljevice sa predlozima za alternativne politike javne bezbednosti, koja bi uvjerila ljude da su te alternative održive i poželjne, mafije i narko-bande ubrzano šire svoj domet. (S obzirom na trenutnu konfiguraciju regionalnih snaga, nema nikakve razlike što je sad Lula u predsjedničkoj palati.)

Bio sam svjedok takvih dešavanja u Kolumbiji od 2010. godine, kad su se mafije specijalizovane za izvoz kokaina, suočene sa sve većim zapljenama i zastojima u transportu, okrenule povećanju potrošnje na domaćem tržištu.

S obzirom na rekordne nivoe proizvodnje u Kolumbiji poslednjih godina, kao i u Ekvadoru, u Brazilu ima previše kokaina za isplativi izvoz, dok mikro-saobraćaj na domaćem tržištu zahtjeva kontrolu teritorije. Dok su mafije u Riju odavno podjeljene i u sukobima, grad i državu Sao Paulo je donedavno gotovo isključivo kontrolisala banda Primeiro Comando da Capital. PCC sada ima svoju teritoriju u gradu Salvadoru, ali je takođe u savezu sa grupama kao što je Bonde de Maluco (BDM), najveća lokalna banda sa monopolskim aspiracijama, a protiv lokalnih ogranaka Comando Vermelho (CV) iz Rija. Druga grupa iz Rija, Terceiro Comando Puro, nastala je izdvajanjem iz CV-a s kojim od tad ratuje.

Salvador ubrzano postaje mali Rio, a najnovija dešavanja u „paralelnom Brazilu“, kako se naziva paradržavno podzemlje, ne slute na dobro. U saveznoj državi Sao Paulo, na inicijativu vojne policije u primorskoj oblasti Bajšada Sančista, pokrenuta je „Operacija leto“. Izvedena je po odobrenju guvernera, mogućeg Bolsonarovog naslednika, a za sobom je ostavila 56 mrtvih.

Nedavna ubistva nekoliko vođa bandi sugerišu da Sao Paulo počinje da osjeća posledice prve ozbiljne podjele unutar bande Primeiro Comando da Capital otkako je osnovana početkom 1990-ih. Bandu odavno predvodi Markos Vilijans Herbas Kamačo, zvani Markola, a sada njegovo vođstvo otvoreno osporavaju Roberto Sorijano, zvani Tirisa, Abel Pačeko de Andrade (49) zvani Vida Loka i Vanderson Nilton de Pola Lima (45) zvani Andinjo. Navodno su u zavjeri da izbace Markolu iz bande i ubiju. (Svi su u zatvoru u Braziliji.)

Pošto ih je protjerala sintonia final, ili bord direktora bande, formirali su novu organizaciju pod nazivom Primeiro Comando Puro, sa sjedištem u Kampinasu, i ušli u savez sa CV-om u Riju i širom zemlje. Kao mozak iza logistike transporta, skladištenja i distribucije kokaina, Tirisa i ostali navodno uživaju lojalnost kapetana PCC-a koji nose posao na terenu i komanduju pješadijom, i na domaćem i na izvoznom tržištu.

Ako se održi novi savez između djelova mafije iz Rija i Sao Paula, pejzaž organizovanog kriminala i trgovine drogom u Brazilu će se dramatično promijeniti. Nova banda već rasprodaje bocas de fumo, lokalna skladišta droge, vjerovatno za kupovinu naoružanja, dok pješadija iz Rija ide u Sao Paulo na obuku za rukovanje naprednijim oružjem. Čini se da politike javne bezbjednosti – koju Brazilci smatraju najvažnijim političkim pitanjem, prema svim novijim anketama – vrlo sporo pokreću svoje zastajrele mehanizme, dok organizovani kriminal grabi naprijed opremljen savremenom tehnikom.

(Autor je univerziteski profesor istorije, članak originalno objavio London Review of Books)