Lekhanat Pandej  [ DW ]

23. 09. 2025. 12:38

Pad vlade u Nepalu: Revolucija masovne frustracije

U Nepalu, milioni ljudi su i dalje pod utiskom antikorupcijske pobune koju predvodili gradski mladi, a koja je ranije ovog mjeseca srušila vladu koju je predvodio Khadga Prasad Šarma Oli.

Olijeva vlast se raspala za samo nekoliko dana – tako brzo da neki Nepalci sada nagađaju da su demonstranti možda imali pomoć iz inostranstva. Čestitka duhovnog vođe Dalaj Lame, koji se ne oglašava često na taj način, dodatno je podgrijala rasprave na društvenim mrežama.

Drugi, međutim, tvrde da je revoluciju izveo isključivo nepalski narod.

„Kampanja generacije Z se često upoređuje sa pokretima u Bangladešu, Šri Lanki ili Siriji. Ali ne smije se zaboraviti da je ovo manje rezultat spoljnog uticaja, a više revolucija koju su pokrenuli i negovali nepalski lideri ovdje”, napisao je novinar iz Katmandua Devendra Batarai u nedavnoj kolumni.

Politikološkinja Sučeta Pjakurel rekla je za DW da je pad vlade bio rezultat „revolucije masovne frustracije“ izazvane nedostatkom prilika i raširenim nepotizmom.

Istovremeno, ukazala je i na „korelaciju između suvereniteta i spoljnog uticaja“.

„Pošto gubimo kontrolu nad državnim institucijama i tržištem, a mnogo mladih ljudi odlazi u inostranstvo da radi – spoljašnji uticaj prirodno raste“, rekla je ona.

Nepalska spoljna politika

Nepal, himalajska zemlja sa gotovo 30 miliona stanovnika, smještena između Indije i Kine, godinama se suočava s političkom nestabilnošću.

Od usvajanja novog ustava 2015. godine pa do najnovijih nemira, zemlja je imala osam vlada koje su naizmjenično predvodila tri lidera: Oli iz Komunističke partije (CPN-UML), Šera Bahadura Deube iz Nepalskog kongresa i Pušpe Kamala Dahala iz CPN-a (maoistički centar).

Djelovi nepalske političke scene – posebno lijevo orijentisane snage i zagovornici monarhije – više puta su tvrdile da su strane sile kao što su Indija, SAD i EU odgovorne za česte političke preokrete u zemlji. Kina se tek nedavno pridružila ovoj grupi, pošto je njen imidž „tihe diplomatije“ počeo da blijedi.

Zvanično, Katmandu sledi „nesvrstanu spoljnu politiku“ – princip koji je uveo kralj Prithvi, ujedinitelj savremenog Nepala 1768. godine. Ključni element te politike može se sažeti kao: „prijateljstvo sa svima, neprijateljstvo ni sa kim“, kako bi se obezbijedila diplomatska i razvojna podrška sa svih strana, naročito od Indije i Kine.

Nepal takođe posmatra SAD kao svog „trećeg susjeda“ zbog globalnog uticaja Amerike.

S druge strane, i Indija, i Kina, i SAD imaju stvarne interese u Nepalu i zabrinute su zbog iznenadnih političkih preokreta.

Zaglavljen između Indije i Kine

Nepal i Indija imaju duboke kulturne, ekonomske i bezbjednosne veze. Takođe, dijele granicu dugu 1.751 kilometar.

Zbog geografske i kulturne bliskosti, Indija odmah osjeća posljedice nestabilnosti u Nepalu. Bezbjednost je glavni prioritet, ali Indija takođe želi pouzdanog partnera u Katmanduu kako bi odnosi ostali stabilni.

Na sjeveru, Nepal se graniči sa kineskim Tibetom, a Peking nestabilnost u Nepalu vidi kao potencijalnu prijetnju bezbjednosti Tibeta. Kina insistira da Nepal poštuje „politiku jedne Kine“ i spriječi aktivnosti protiv Kine na svojoj teritoriji. Nepal je više puta potvrdio tu politiku, priznajući Tibet, Hongkong, Makao i Tajvan kao integralne djelove Kine.

Zapadni interes za Nepal

Godine 2017. Nepal se priključio kineskoj Inicijativi Pojas i put sa vizijom povezivanja dvije zemlje željeznicom, putevima, digitalnom i energetskom mrežom. „Nepalska spoljna politika je u osnovi napor da se očuva delikatna ravnoteža između tri velike sile“, rekao je za DW geopolitički analitičar Čandra Dev Bata. „Za Peking, stabilan i miran Nepal ima dvostruku svrhu: obezbjeđivanje sigurnosti Tibeta i privlačenje manjih država kineskoj globalnoj agendi“, dodao je on.

U isto vrijeme, Katmandu želi da održi veze i sa Sjedinjenim Državama i njenim saveznicima, uključujući Evropsku uniju, Japan, Južnu Koreju i Australiju. Ove zemlje podržavaju nepalske reforme kroz međuvladine programe i finansiranje civilnog sektora.

Nedavno je Vašington Nepalu dodijelio 530 miliona dolara (oko 450 miliona eura) pomoći kroz Korporaciju milenijumski izazov (MCC) za unapređenje energetskih mreža i drumskog saobraćaja. MCC se često vidi kao zapadni odgovor na kineski Pojas i put.

Koliko je Oli bio blizak Pekingu?

U posljednjim godinama, Nepal se sve više priklanjao Kini, i diplomatski i ekonomski. Analitičari ističu da Kina favorizuje nepalske ljevičarske partije – posebno maoiste i CPN-UML.

Otkako je kineski predsjednik Si Đinping poseto Katmanduu u oktobru 2019, ljevičarski premijeri i predsjednici Nepala su više puta posjećivali Kinu. Samo nekoliko dana prije izbijanja nasilnih protesta, tadašnji premijer Oli prisustvovao je vojnoj paradi u Pekingu povodom 80 godina od kineske pobjede nad Japanom.

Tokom te posjete, Oli je iznio zabrinutost Nepala zbog sporazuma između Indije i Kine o otvaranju trgovinskih i hodočasničkih ruta preko prevoja Lipulek, na teritoriji na koju Nepal istorijski polaže pravo. Takođe se susreo sa ruskim predsjednikom Putinom i indijskim premijerom Modijem.

Kineska strana tvrdi da je Nepal izrazio podršku Globalnoj bezbjednosnoj inicijativi – još uvijek nejasnoj kineskoj ideji za formiranje bezbjednosnog bloka. Međutim, nepalska strana negira da je Oli dao podršku toj kineskoj inicijativi.

Bata je rekao da je Olijeva strategija oslanjanja na Kinu bila „neuobičajena“.

„S obzirom na to da imamo više veza sa Indijom i Zapadom, strateški zaokret ka Kini može biti negativno shvaćen“, rekao je.

Japan je bio prva zemlja koja je čestitala na promjeni režima u Nepalu, što se tumači kao znak nezadovoljstva Tokija Olijevom politikom.

Privremena vlada još uvijek nepoznata

Privremenu vladu, na čijem je čelu pravnica i nekadašnji sudija Vrhovnog suda Sušila Karki, toplo je pozdravila međunarodna zajednica – uključujući Indiju, Kinu, SAD, EU i UN.

Tokom telefonskog razgovora sa novom šeficom vlade prošle nedjelje, indijski premijer Modi je ponovio „čvrstu podršku Indije njenim naporima da obnovi mir i stabilnost“. Kinesko ministarstvo spoljnih poslova izjavilo je da Peking „poštuje put razvoja koji je nepalski narod samostalno izabrao“.

Privremena vlada je trenutno fokusirana na organizovanje izbora, nakon kojih bi vlast trebalo da pređe na izabrani kabinet. Stoga je još rano za prognoze kako će ovi lideri oblikovati odnose sa regionalnim i globalnim silama.

Indra Adikari, član Upravnog odbora Instituta za politička istraživanja Nepala, rekao je da različiti međunarodni centri moći pokušavaju da pripišu sebi zasluge za političku promjenu u Nepalu. Upozorio je da „Nepal mora da se drži svoje nesvrstane spoljne politike i da izbjegne da padne u geopolitičku zamku.“