Tomas Lačan  [ DW ]

22. 09. 2025. 08:47

Šta je Antifa, na koju se navrzao Donald Tramp?

Atentat na desničarskog aktivistu Čarlija Kirka i dalje izaziva burne reakcije u SAD. Otkako je ubijen na kampusu Univerziteta u Juti, Donald Tramp i njegovi sljedbenici raspiruju atmosferu protiv „radikalne ljevice“, za koju vjeruju da je odgovorna za Kirkovu smrt.

Predsjednik SAD je najavio da će klasifikovati pokret Antifa kao „značajnu terorističku organizaciju“. Na društvenim mrežama ju je opisao kao „bolesnu, opasnu, ljevičarsku katastrofu“ i izjavio da bi trebalo detaljno ispitati i one koji finansiraju Antifu.

Labav pokret, a ne organizacija

Riječ Antifa je skraćenica od „Antifašistička akcija“. To nije centralno organizovano udruženje, već prije labav pokret sastavljen od grupa i pojedinaca koji se angažuju protiv fašizma, rasizma, antisemitizma, nacionalizma, desničarskog revizionizma i drugih oblika desničarskih ideologija.

Antifa se nalazi na lijevom do ekstremno lijevom političkom spektru i aktivna je širom svijeta – naročito u Evropi i Sjevernoj Americi.

Njeni korijeni leže u Njemačkoj dvadesetih i tridesetih godina, kada su se u politički nemirnim vremenima Vajmarske republike ljevičarski aktivisti i grupe suprotstavljali sve moćnijem nacionalsocijalizmu.

Proglašena je 1932. godine od strane Komunističke partije Njemačke (KPD) – ne kao organizacija, već kao pokret protiv NSDAP-a. Antifa-grupe su se pojavile i u drugim zemljama, na primjer u Italiji protiv fašističke vlasti Benita Musolinija ili u Španiji kao reakcija na Frankovu diktaturu.

Od antikapitalističkog do građansko-liberalnog

Danas je Antifa više labav skup različitih manjih grupa lijevog do ekstremno lijevog spektra.

Izvorno je „antifašizam“ bio komunistički borbeni pojam, koji je dovodio u pitanje i kapitalizam – shodno tome, logo pokreta Antifa pokazuje dvije zastave koje su simbolično usmjerene ulijevo: crvenu, koja predstavlja socijalizam ili komunizam, i crnu, koja simbolizuje anarhizam.

Međutim, pojam antifašizma se razvijao tokom decenija. Danas postoji i „građansko-liberalni antifašizam“, koji se zalaže za očuvanje demokratije i vladavine prava, za koje smatra da su ugroženi desničarskim ekstremizmom.

Nenasilno ili militantno?

Onoliko koliko je široko shvaćen pojam „antifašizam“, toliko je raznolik i skup pokreta Antifa. Brojne grupe koje se sa njim identifikuju zauzimaju nenasilan stav protiv desničarskog ekstremizma i autoritarizma.

Tako, na primjer, istražuju i objavljuju informacije o desničarskim mrežama, organizuju proteste i demonstracije ili uklanjaju desničarsku propagandu.

Postoje i militantne grupe koje tolerišu upotrebu nasilja za ostvarenje ciljeva ili čak same primjenjuju nasilje. One sebe nazivaju „autonomnim“, „militantnim“ ili „nezavisnim“ Antifa grupama i tako se svjesno distanciraju od „građanskog“ ili „državno-konformističkog“ antifašizma.

Antifa dakle označava šarenolik skup različitih manjih udruženja bez čvrste strukture. Pitanje da li i u kojoj mjeri se primjena nasilja u borbi protiv desnice smatra legitimnim sredstvom, u sceni se uvijek iznova široko diskutuje – što je pokretu više puta donijelo mnogo javnih kritika.

Antifa u SAD

Antifa-grupe danas postoje u mnogim zemljama (zapadnog) svijeta – i u SAD. Međutim, ni ovdje ne postoji centralna organizacija.

Umjesto toga, i Antifa USA se sastoji od lokalnih grupa koje su ideološki povezane konceptom antifašizma. One su se od osamdesetih godina aktivno suprotstavljale djelovanju američkih neonacista, rasističkih skinhedsa i Kju kluks klana.

Danas je posebno poznata „Rose City Antifa“, nastala 2007. godine u Portlandu, Oregon, zatim grupa Anti-Racist Action aktivna u brojnim gradovima Srednjeg zapada, ili Refuse Fascism, grupa koja je nastala posle prve pobjede Donalda Trampa na predsjedničkim izborima 2016. godine i od tada organizuje proteste protiv fašizma i autoritarizma.

Od samog početka Antifa je bila trn u oku Donaldu Trampu. Više puta – i tokom svog prvog mandata – Tramp je najavljivao da će pokret klasifikovati kao „terorističku organizaciju“.

Međutim, stručnjaci i agencije poput FBI i Ministarstva za unutrašnju bezbjednost smatraju da je taj plan pravno teško izvodljiv.

Pravne dileme su velike

Još 2017. godine tadašnji direktor FBI Kristofer Rej izjavio je da klasifikacija kao terorističke organizacije nije moguća, jer ne postoji formalna struktura ili hijerarhija.

Agencija posmatra Antifu kao „potencijalno nasilni pokret“ i vodi istrage protiv pojedinačnih počinilaca sa „nekom vrstom Antifa ideologije“. Međutim, generalno, pokret je previše heterogen da bi se označio kao organizacija.

Drugi pravni problem je to što ne postoji formalni mehanizam za proglašavanje domaćih grupa „terorističkim organizacijama“.

Prema američkom zakonu, klasifikacija terorističke grupe je u nadležnosti Stejt departmenta – i do sada postoji samo sistem za klasifikaciju „stranih terorističkih organizacija“.

Iako krivična djela koja počine pojedinci u SAD mogu predstavljati terorističke akte, same grupe ne dobijaju formalni status terorista kao što je to slučaj u međunarodnom kontekstu.

Tu je i Prvi amandman američkog Ustava, koji štiti slobodu mišljenja i okupljanja isto kao i slobodu političkih uvjerenja – čak i kad su radikalna, antisistemska ili antivladina.

Teroristička oznaka bi stoga mogla biti protumačena kao pokušaj da se kriminalizuju zakonom zaštićeni politički stavovi – što bi bilo u suprotnosti sa Prvim amandmanom američkog Ustava.